فریبا شکوهی استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی. آینۀپژوهش 186 سال سیویکم شمارۀ ششم بهمن واسفند 1399 نگاهی به کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی با مرور

النسخ

1 فریبا شکوهی استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی. آینۀپژوهش 186 سال سیویکم شمارۀ ششم بهمن واسفند 1399 نگاهی به کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی با مروری بر عثمانیپژوهی در ایران دولت و جامعه در دورۀ عثمانی فریدون امجن کمال بیدیللی و دیگران سرویراستار اکملالدین احساناوغلو ترجمه و ویرایش زیر نظر غالمعلی حدادعادل مترجمان علی کاتبی توفیق هاشمپور سبحانی و دیگران ویراستار: علی کالیراد و علی کاتبی انتخابکنندۀ مترجمان و مدیر روند ترجمه: محمدرضا نصیری مدیر تولید فرهنگی محمد جوهرچی 2 جلد جلد او ل: تاریخ جلد دوم: فرهنگ و تمدن ناشر: کتاب مرجع با حمایت مرکز تحقیقات تاریخ هنر و فرهنگ اسالمی تهران چکیده: تاریخ ایران و ترکیه دو کشور بزرگ همسایه با تاریخی پر فراز و نشیب و با اشتراکات فراوان تاریخی فرهنگی و دینی از سدههای دور در هم تنیده شده است. یکی از مقاطع مهم در تاریخ این دو سرزمین روابط ایران در دورۀ حکومت صفویان )حک: ش/ ق( و عثمانیها ( ق/ م( است. در سالهای اخیر با توجه به ضرورت توجه و شناخت بهتر و دقیقتر تاریخ و فرهنگ عثمانی شاهد پیشرفتهایی هر چند اندک اما امیدوارانه در زمینۀ ترجمه و تألیف بودهایم. یکی از آخرین تحقیقات در این زمینه ترجمه و انتشار کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی در سال 1397 ش است که به قلم شماری از نویسندگان برجستۀ ترک در اواخر قرن بیستم میالدی نوشته شده است. بخش نخست این جستار نگاهی است اجمالی به پیشینبۀ عثمانیپژوهی در ایران و معرفی آثار ترجمهای و تألیفی به فارسی که به قلم محققان ایرانی در قالب کتاب در موضوع تاریخ عثمانی نوشته شده است در بخش دوم مقاله نخست بخشهای مختلف کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی به عنوان آخرین و یکی از مهمترین آثار ترجمهای از زبان ترکی در موضوع تاریخ و تمدن عثمانی معرفی و سپس ویژ گی این کتاب و جایگاه آن در میان آثار مشابه بیان خواهد شد. کلید واژهها: عثمانی عثمانیپژوهی دولت و جامعه در دورۀ عثمانی آسیای صغیر آناتولی ترکیه ترجمه. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, 2 cillt, Editör ve Önsöz: Ekmeleddin İhsanoğlu, Yayınevi: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCI- CA), Yayın Yeri: İstanbul, c.1 (Devlet ve Toplum) 1994, c. 2 (Dil ve Edebiyat, Din ve Düşünce, Eğitim ve Bilim, Sanat ve Mimari) 1998.

2 A Look at the Book Government and Society in the Ottoman Period (Overview of Ottoman Studies in Iran) Abstract: The history of Iran and Turkey, two large neighboring countries with a history of ups and downs and with many historical, cultural, and religious commonalities have been intertwined for centuries. One of the important periods in the history of these two lands is the period of Safavid (ruled: AH) and the Ottomans ( AH / AD). In recent years, due to the need to pay better and more accurate knowledge of Ottoman history and culture, we have witnessed some small but hopeful progress in the field of translation and authorship in this subject. One of the latest researches in this field is the translation and publication of the book Government and Society in the Ottoman Period in 1397, which was written by a number of prominent Turkish writers in the late twentieth century. The first part of this article is a brief look at the Ottoman background, research in Iran and the introduction of translated and authored works in Persian written by Iranian scholars in the form of a book on the subject of Ottoman history; In the second part of the first article, different sections of the book of Government and Society in the Ottoman Period are introduced as the last and one of the most important works translated from Turkish on the subject of Ottoman history and civilization, and then the characteristics of this book and its place among similar works will be expressed. Keywords: Ottoman, Ottoman Studies, Government and Society in the Ottoman Period, Asia Minor, Anatolia, Turkey, Translation. تأم الت يف كتاب )الدولة واملجتمع يف العهد العثماين( مع ملحة عن الدراسات العثماني ة يف إيران فر یبا شکوهی اخلالصة:يتشابك تار يخ إيران وتركيا هذان البلدان العظيمان املد املتجاوران اللذان ال خيلو تار يخ عالقاهتما من موجات واجلزر واللذان جتمع بيهنما العديد من املشتركات التار خيي ة والثقافي ة والديني ة منذ قرون متمادية. ومن الفترات املهم ة يف تار يخ هذين البلدين هي فترة حكم الصفو ي ين 880( ش / ه ) والعثماني ين 687( ه / م(. وقد شهدت السنوات األخيرة وانطالقا من ضرورة التعر ف بعمق ودقة عىل تار يخ العثماني ين وثقافهتم تطو را يف جمال الترمجة والتأليف و إن كان بطيئا لكنه يبعث عىل األمل. ومن التحقيقات اليت صدرت حديثا يف هذا املجال هي ترمجة كتاب )الدولة واملجتمع يف العصر العثماين( وانتشاره يف العام فه عدد من الكتاب 1397 الشميس. وهذا الكتاب كان قد أل األتراك البارز ين يف أواخر القرن العشر ين امليالدي. والقسم األو ل من هذا املقال هو نظرة إمجالي ة عىل تار يخ الدراسات فة باللغة العثماني ة يف إيران والتعر يف بالكتب املترمجة واملؤل الفارسي ة من قبل املحققن اإليراني ن يف جمال التار يخ العثماين. أم ا القسم الثاين من املقال فيبتدئ باستعراض األقسام املختلفة من كتاب )الدولة واملجتمع يف العهد العثماين( باعتباره أحدث ومن أهم الكتب املترمجة من اللغة التركي ة يف جمال التار يخ واحلضارة العثماني ة مث يبي مزايا هذا الكتاب ومكانته بن الكتب املشاهبة. املفردات األساسي ة: العثماني ون الدراسات العثماني ة الدولة واملجتمع يف العهد العثماين آسيا الصغرى األناضول تركيا الترمجة.

3 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال ایران در عثمانیپژوهی پیشینۀ یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 325 )حک: ناصری دورۀ در عثمانی ترکی متون ترجمۀ با عثمانی امپراتوری تاریخ با ایرانیان آشنایی و 1250 ق( )حک: فتحعلیشاه دورۀ از آن از پیش البته میشود. آغاز 1275 ش( رد اما 1 بود شده آغاز فارسی به دیگر زبانهای از کتابهایی ترجمۀ عباسمیرزا سفارش به بیشتر دارالفنون تأسیس از پس و امیرکبیر صدارت با بهویژه و ق( )حک: ناصرالدینشاه دورۀ»دارالترجمۀ تأسیس با 2 شد. دنبال جدیتر صورت به عثمانی ترکی متون ترجمۀ 1268 ق سال در متون از تعدادی غربی آثار ترجمۀ کنار در ناصرالدینشاه فرمان به 1300 ق سال در همایونی«خاصۀ دو در سالنیکی افندی مصطفی اثر 4 سالنیکی یخ تار ترجمۀ 3 شد. ترجمه فارسی به نیز عثمانی ترکی 1856 م( ) پورگشتال هامر عثمانی امپراطوری یخ تار ترجمۀ و 1282 ق( و 1281 )تألیف: مجلد از است. عثمانی متون ترجمۀ زمینۀ در گامها نخستین از 6 فارسی به فرانسه از اتریشی خاورشناس از ترکی به فارسی از ترجمه اما 7 شد متوقف آثاری چنین ترجمۀ و پژوهش روند مدتها تا پس آن بود شده کمتر فارسی زبان با ترکان آشنایی که هجری دهم قرن از یعنی عثمانی دورۀ آغاز همان ترکی متون ترجمۀ بازار ایران در که است درست 8 یافت. ادامه همچنان حاضر عصر تا و شد آغاز امروز اما بوده کمرونق ترکیه در ترکی به فارسی آثار ترجمۀ با قیاس در استانبولی( ترکی و عثمانی )ترکی شناخت و توجه بهضرورت توجه با اخیر سالهای در است. یافته دوبارهای رونق گذشته به نسبت عنوان به عثمانی امپراتوری فرهنگ و تاریخ بهویژه همسایه کشورهای فرهنگ و تاریخ دقیقتر و بهتر آقامحمد فرمان به که جهان جغرافیای دربارۀ عثمانی تاریخنگار و جغرافیدان چلبی کاتب جهاننمای ارزشمند کتاب جمله از 1. شد. ترجمه فارسی به ترکی از 1214 در چارمحالی محمد قلم به و قاجار خان»نهضت جمشید کیانفر تهران خوارزمی ایران و امیرکبیر فریدون آدمیت به: ر.ک بیشتر گاهی آ برای ص 1384 بهار 1 ش 3 س نور پیک دارالفنون«و ترجمه دانش شاه«ناصرالدین رۀ دو تا آغاز از قاجار عهد در»ترجمه جمشید کیانفر به: ر.ک قاجار رۀ دو در ترجمه از گاهی آ برای 3. و بهار 3 ش صغیر آسیای مطالعات ناصری«رۀ دو در فارسی به عثمانی ترکی زبان از»ترجمه نصراه لل صالحی ش 3 س 2 دورۀ بهارستان پیام قاجار«عهد در ترجمه»نهضت سرادهی خاچاطوریان آرسینه و احمد محسنی 1396 تابستان ش 27 س مترجم ناصری«دارالترجمۀ در ترجمه»روش سمیه دلزندهروی 1390 بهار 11 ش سوم محمد سلطنت سال ششمین تا 974 ق( 926- )حک: قانونی سلیمان سلطنت پایانی سال سه وقایع سالنیکی تاریخ 4. زا و تصحیح صالحی نصراه لل بهاهتمام آن دوم جلد از گزیدههایی با کتاب این ل او جلد میگیرد. بر در را ق( )حک: شد. منتشر 1389 ش در طهوری انتشارات سوی Selaniki, Mustafa Efendi (1999), Tarih-i Selaniki ( / ), Haz: Prof. Dr. Mehmet İ pşirli, 2 Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu..5 Joseph von Hammer-Purgstall, Geschichte des Osmanischen reiches /Histoire de l Empire Ottoman. چاپ به تهران در مجلد پنج در زرین انتشارات سوی از سال در کیانفر جمشید بهاهتمام عثمانی امپراطوری تاریخ است. رسیده شد. ترجمه فارسی به فرانسه از بعد و فرانسه به آلمانی از دوشز قلم به نخست اثر این 6. عثمانپاشا«تاریخ موردی مطالعۀ فارسی زبان به عثمانی تاریخی متون ترجمۀ ضرورت و»اهمیت نصراه لل صالحی 7. زمستان و پاییز 2 ش 11 س فرهنگی مطالعات و انسانی علوم پژوهشگاه انسانی علوم برنامههای و متون انتقادی پژوهشنامۀ ص ص 1369 پاژنگ عثمانی قلمرو در فارسی ادب و زبان امین محمد یاحی ر 8.

4 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال م( 1357 ق/ )687- حکومت قرن شش حدود با اسالمی دولت پایدارترین و بزرگترین چشمگیری پیشرفتهای شاهد ترکیه و ایران کشور دو میان دینی و فرهنگی کات اشترا دلیل به نیز و بالکان«و صغیر»آسیای مستقل گروه دو فعالیت این بر افزون بودهایم. تألیف حتی و ترجمه زمینۀ در فرهنگستان و اسالمی دایرةالمعارف بنیاد در ترتیب به 1394( اسفند )از صغیر«آسیای»مطالعات و آسیای مطالعات تخصصی مجلۀ انتشار حدادعادل( غالمعلی یاست ر به دو )هر فارسی ادب و زبان در موضوع این دربارۀ مقالههایی انتشار نیز و فرهنگستان در نصیری( محمدرضا سردبیری )به صغیر کاظم نظر )زیر اسالمی بزرگ دائرةالمعارف و حدادعادل( غالمعلی نظر )زیر اسالم جهان دانشنامۀ دانشگاهی و فرهنگی مسئوالن توجه از کی حا کنون تا 1362 سال از مؤسسه دو هر موسویبجنوردی( است. مهم بسیار پژوهشی حوزۀ این به ایرانی پژوهندگان اقبال و کشور پژوهشهایی معرفی به تنها حوزه این در پژوهشی مقاالت فراوان شمار دلیل به جستار این در نگارنده فارسی به یا تألیف ایرانی محققان بهاهتمام 9 عثمانی یخ تار حوزۀ در کتاب قالب در که میپردازد تقسیم تألیفی و ترجمهای آثار دستۀ دو به را آنها میتوان که پژوهشها از دسته این است. شده ترجمه ذیل عثمانی و ایران روابط یخ تار به معطوف بیشتر آثار این در محققان گرایش و نوپاست بسیار کرد است. بوده ایران یخ تار ترجمهای آثار 1. که خاورشناسانی و ترک محققان آثار به است مربوط عثمانی یخ تار حوزۀ در ترجمهها شمار بیشترین بر ترجمهای آثار میگیرد. بر در را 10 عثمانی و ایران روابط یا عثمانی یخ تار از مقطعی یا عثمانی یخ تار میشود: تقسیم دسته چهار به مبدأ زبان اساس اروپایی زبانهای از ترجمه الف( میشود: تقسیم انقالب از پس و پیش و قاجار یخی تار مقطع سه به ترجمهها از دسته این ادبیات و زبان دین هنر تمدن فرهنگ جمله از عثمانی مطالعات دیگر حوزههای در بسیاری ارزشمند آثار است بدیهی 9. از است شایسته اینجا در است. خارج تحقیق این از موضوع گستردگی دلیل به که شده ترجمه یا نوشته فارسی زبان به عثمانی ترکیه در ایران فرهنگی رایزن مدتی که که کنیم یاد ریاحی محمدامین و مینوی مجتبی سرشناس ادیب دو ستودنی تالشهای زا میکروفیلمی عکسبرداری و ترکی و عربی فارسی خطی کتب بررسی و ترکیه کتابخانههای در جستوجو با مینوی بودند. متوالی شمارۀ سه در تهران ادبیات دانشکدۀ مجلۀ در ترکیه«خزائن»از عنوان با تی مقاال در و کرد تهیه خطی نسخههای شماری عثمانی قلمرو در فارسی ادب و زبان ارزشمند کتاب همچنین کرد. منتشر را سفرها این علمی نتایج از گزارشی ۱۳۳۵ سال در مقام در ترکیه در ایشان مطالعات حاصل که رسید چاپ به پاژنگ انتشارات سوی از 1369 سال در که یاحی ر محمدامین نوشتۀ ترجمهای برجستۀ آثار جمله از گولپینارلی عبدالباقی نوشتۀ دیوانی ادبیات بیان در کتاب این بر افزون است. بوده فرهنگی رایزن بر است. رسیده چاپ به 1374 در سروش انتشارات سوی از و ترجمه سبحانی توفیق قلم به که است ترک ادبیات شناخت در اخیر سالهای در کتاب و مقاله قالب در آثاری عثمانی یخ تار حوزۀ در که افزود را صالحی نصراه لل ارزندۀ تحقیقات باید موارد این است. رسانده چاپ به سوی از که است صالحی نصراه لل نوشتۀ صفوی عصر در عثمانی و ایران روابط یخ تار کتاب زمینه این در سودمند آثار از یکی 10. است. رسیده چاپ به 1394 سال در طهوری انتشارات

5 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 327 هامر نوشتۀ عثمانی امپراطوری تاریخ شد گفته پیشتر چنانکه قاجار: دورۀ ناصری دورۀ در خاورشناسان آثار از که بود ترجمههایی نخستین از پورگشتال پادشاهان داستان خواندن به ناصرالدینشاه شخصی عالقۀ رسید. انجام به فارسی به آثار سایر کنار در نیز 11 یخی تار رمانهای تا شد سبب پیشین وقایع و پادشاه عبدالحمید سلطان زندگانی یخ تار کتابها این از یکی شود. ترجمه پییر از مقدمهای با که بود فرانسوی نویسندۀ 12 یس دور ژرژ نوشتۀ عثمانی با یخی تار رمانی بود شده منتشر فرانسه در ) 1282 ش( 1901 م سال در 13 کیالرد عنوان با که عثمانی سلطان آخرین سرگذشت دربارۀ بیپروا و نقادانه نگاهی بختیاری اسعد سردار به معروف بختیاری علیقلیخان قلم به حمیدی تاریخ ترجمه نهضت پیشگامان از و قاجار دورۀ سیاسی رجال از ) ش( ایرانیان مشروطهخواهی جنبش رهبران از و مظفری و ناصری دورۀ در ایران در حیدری محسن کتاب مصحح مقدمۀ از چنانکه و شد ترجمه فارسی به فرمان امضای از پس سال چهار یعنی 1288 ش سال در او ترجمۀ برمیآید 14 رسید. چاپ به تهران در 1324 ق 1284 ش/ سال در مشروطیت رد ترجمهها قدیمترین از یکی است. کتاب عنوان چهار شامل انقلاب: از پیش ترجمههای سعید قلم به که 15 پینون رنه از مقدمهای با است الموش نوشتۀ ترکیه یخ تار کتاب عثمانی یخ تار در تهران در معارف کمیسیون نشریات مجموعه جزء و شد ترجمه فارسی به فرانسه زبان از نفیسی یخ تار شد: منتشر انگلیسی زبان از کتاب عنوان سه آن از پس 16 رسید. چاپ به 1316 ش سال یرذآ ل ی ه س قلم به آمریکایی یخدان تار 17 ووسینیک ووسینیچ/ ین و نوشتۀ عثمانی امپراتوری دراودا اثر روم امپراتوری سقوط و انحطاط ۱۳۴۶ ش تهران کتابفروشی در فرانکلین انتشارات داستان دربارۀ قسطنطنیه سقوط عنوان با غربی پژوهشگران قلم به دیگر یخی تار رمان دو از باید دیگر رمانهای جمله از همچنین 11. مصطفی ترجمۀ با )Bernardine Kielty( کیتلی برناردین نوشتۀ یکی برد: نام عثمانی مسلمان ترکان دست به شهر این سقوط در منصوری اه لل ذبیح از اقتباس و ترجمه فنالندی یسندۀ نو )Mika Waltari( والتاری میکا اثر دیگری و 1339 سال در مقربی یس نو داستان Colin Falconer)( فالکنر کالین نوشتۀ عثمانی پادشاه پنجم مراد نوۀ سرگذشت حریم یا سلطانه 1357 سال است. شده منتشر متفاوت مترجمان و ناشران توسط مختلف سالهای در که 1992 م سال در انگلیسی 12. Georges Dorys, Abdul Hamid intime, Paris Pierer Quillard. که کرده بختیاری اسعد سردار ترجمههای مجموعۀ 20 جلدی رۀ دو بازنشر به اقدام حیدری محسن بهکوشش تمتی نشر تازگی به 14. بختیاری«خان»ترجمههای عبداه لل کوثری به: ر.ک بیشتر گاهی آ )برای است. شده منتشر 1394 سال در آن از جلد 3 کنون تا 32( 23- ص 1396 خرداد 61 ش 26 س مترجم 15. René Pinon. داده ارائه شده ترجمه یا نوشته فارسی به آلعثمان یخ تار در که منثوری و منظوم آثار از فهرستی کتاب این آغاز در نفیسی سعید 16. ح( ث- ترکیه یخ تار بر نفیسی مقدمۀ به: )ر.ک است. نظم به اثر 12 است عنوان 36 شامل که نامبرده آثار مجموع از است. 17. Wayne S., Vucinich, The ottoman empire: its record and legacy, Princeton: Van Nostrand, 1965.

6 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال فرانکلین انتشارات طاهری ابوالقاسم قلم به آن از خالصهای ترجمۀ انگلیسی یخنگار تار 18 گیبون ترجمۀ انگلیسی محقق 20 لوئیس برنارد نوشتۀ عثمانی امپراطوری تمدن و استانبول ش کتاب نشر و ترجمه بنگاه بهار ماهملک 1382 تا 1358 سالهای فاصلۀ در که است کتاب عنوان هشت شامل انقلاب: از پس ترجمههای ترجمۀ بریتانیایی یخنگار تار 21 اندرسون پری نوشتۀ عثمانی امپراتوری االسالم دار یافتهاند: انتشار باجالن محمدحسین ترجمۀ ادیسون جان عثمانی امپراتوری و سلیمان 1358 تهران نظریان آرسن ی نو نا ق سلیمانخان نوجوانان برای تاریخ کتابهای مجموعه از 1360( مازیار انتشارات )تهران: فرخی روصنم ذبیحاه لل اقتباس و ترجمه البیار آلفرد طهماسب شاه و نامیلس ۱۳۶۴ ( زرین )تهران: ی یخ تار 1368 ( رضوی قدس )آستان یا آر محمدحسین ترجمۀ 22 بریج آنتونی آسمان یانۀ تاز باشکوه )آستان جلد 2 رمضانزاده محمود ترجمۀ 23 شاو جی استنفورد جدید ترکیۀ و عثمانی امپراطوری 24 سر گود ل ش ی م عثمانی سلطان دوم عبدالحمید سرگذشت سلطان آخرین 1370 ( رضوی قدس شبنم ترجمۀ و ۱۳۷۶( علمی )انتشارات هاشمینژاد علیرضا و ی مهدو هوشنگ عبدالرضا ترجمۀ ترجمۀ 25 راس کین لرد عثمانی( امپراتوری سقوط و )ظهور عثمانی قرون 1376 ( )کوشش افتخاری 26 ایتسکویتس نورمن اسالمی سنت و عثمانی امپراطوری 1373 ( کهکشان )تهران: ستاری پروانه نوئل آتاتورک تا قانونی سلیمان از زرین شاخ فرمانروایان 1377 ( پیکان )تهران توکلی احمد ترجمۀ 1382(. قطره نشر )تهران: ی مهدو هوشنگ عبدالرضا ترجمۀ 27 باربر عثمانی ترکی از ترجمه ب( اقتدار افول عنوان با مجموعهای در نخست شد اشاره آن به پیشتر که سالنیکی تاریخ بر عالوه فرهنگی موسسۀ سوی از و شده ترجمه فارسی به دلبریپور اصغر قلم به کتاب چهار 28 عثمانیان 18. Edward Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, 6 vols, Strahan & Cadell, London شد. منتشر مجلد 3 در 1352 سال در کتاب نشر و ترجمه بنیاد سوی از شادمان فرنگیس ترجمۀ با دیگر بار اثر این Bernard Lewis, Istanbul and the Civilization of the Ottoman Empire, Norman, Okla: University of Oklahama Press, Perry Anderson. 22. Antony Bridge, Suleiman the Magnificent, scourge of heaven, Stanford Jay Shaw, History of the ottoman Empire and modern Turkey, Cambridge University Press Michel de Grèce, Le Dernier Sultan, Lord Kinross, The Ottoman Centuries, New York Norman Itzkowitz, Ottoman Empire and Islamic Tradition, University of Chicago Press Noel Lysberg Barber, The Lords to the Golden Horn: Suleiman the Magnificent to Kamal Ataturk, Macmillan جغرافیا و تاریخ ماه کتاب مجموعه«یک در کتاب چهار عثمانیان اقتدار»افول دهقانی رضا به: ر.ک کتاب این برای اردیبهشت و ردین فرو

7 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 329 عثمانی پادشاه آخرین عبدالحمید خاطرات است: رسیده چاپ به 1377 سال در ضریح هنری صالحالدینبیگ محمد تألیف عثمانی امپراتوری پاشی فرو 29 من سیاسی خاطرات عنوان با نویسنده 31 چتینار ییلماز تألیف پادشاه آخرین م سال در حمیدی عصر دولتمردان از دولت رجال از حلیمپاشا سعید تألیف عثمانیان اجتماعی سقوط کتاب و ترک روزنامهنگار و ۹۸۶ - )۹۹۳ تبریز تصرف و آذربایجان و قفقاز به عثمانی یورش شرح پاشا عثمان تاریخ عثمانی این تصرف و قفقاز در صفویان قلمرو به عثمانی تهاجم شرح در نام ابوبکربنعبداه لل نوشتۀ قمری( 1387 سال در طهوری انتشارات سوی از و صالحی نصراه لل قلم به و زیرک یونس بهکوشش که مناطق )وفات: 32 پاشازاده اسپناقچی نوشتۀ العوام و الخواص بین االسالم انقالب شد ترجمه فارسی به نبردهای و زندگی یخ تار در مهم است اثری همایونی دارالترجمۀ مترجم و یخنگار تار منشی 1310 ق( همان در سپس و نوشته ترکی زبان به 1309 ق در نخست که یکم سلیم سلطان با اسماعیل شاه و 1379( دلیل )انتشارات جعفریان رسول بهکوشش کتاب این است. کرده ترجمه فارسی به زمان سیاست طرز سه رسید چاپ به قم در 1396( اسالمی ذخایر )مجمع حسینیاشکوری سیدصادق ) م( 33 آقچورا یوسف از است کتابی عنوان عثمانی( اواخر سیاسی اندیشۀ در )رساله رسول همت به اثر این شد. منتشر مصر در ۱۹۰۴ م سال در که ترکیه به مهاجران از و تاتار فعاالن از کتاب رسید چاپ به دانش ک پژوا انتشارات سوی از 1389 سال در و ترجمه فارسی به عربخانی )1048 بغداد منزلنامۀ ضمیمۀ و 1044 ق( - )1045 تبریز و ایروان به چهارم مراد سلطان سفر روزنامۀ که هجری یازدهم قرن در عثمانی خارجی روابط بیان و چهارم مراد سلطان سفر دو شرح 1049 ق( - ترجمه فارسی به صالحی نصراه لل و زیرک یونس همت به و تصحیح ساحللیاوغلو خلیل بهکوشش یخ تار یا وقایعاآلثار فی صحایفاالخبار رسید چاپ به 1390 سال در طهوری انتشارات سوی از و لطفاه لل بن احمد نوشتۀ قانونی سلیمان سلطنت پایان تا عثمانی دولت تشکیل از منجمباشی به کتاب این است. شده ترجمه ترکی به سپس و نوشته عربی زبان به که 1113 ق( )وفات: منجمباشی سلک انتشارات 1960 م سال در یافت. انتشار ترک یخ تار بنیاد نشریۀ در عربی الفبای با ابناالمین سوی از نخستینبار کتاب این 29. ویرایش چهارمین روی از خاطرات فارسی ترجمۀ است. رسانده طبع به عبدالحمید خاطرات دفتر عنوان با افزودههایی با )Selek( است. گرفته صورت برگردانده ترکی زبان به و ین تدو فرانسه متن از را آن جان صالح ح. که اثر این مصر در میدانم عثمانی دولت فروپاشی و ترقی اتحاد برپایی از چه عنوان با 1918 سال در صالحالدین محمد خاطرات 30. شد. ترجمه فارسی به انقالب انتشارات سوی از 1989 سال در وارول احمد یرایش و از پس و رسید چاپ به خاطرات عنوان با 31. Yılmaz Çetiner, Son Padişah Vahideddin, به عثمانی ترکی زبان از»ترجمه نصراه لل صالحی به: ر.ک است خطی نسخۀ صورت به که او آثار دیگر از بیشتر گاهی آ برای 32. و بهار 3 ش صغیر آسیای مطالعات پاشازاده«اسپناقچی محمدعارف ترجمههای موردی: مطالعۀ ناصری: دورۀ در فارسی ص 1396 تابستان.33. Yusuf Akçura 62 ش گفتگو آقچورا«یوسف آرای در تأملی تاریخی: ماتریالیسم و ترک»ملیگرایی علی کالیراد به: ر.ک اثرش و آقچورا دربارۀ تاریخ پژوهشنامۀ ترکگرایی«فکری بنیانهای و آقچورا»یوسف پورمجیدیان سوده و علی کالیراد ص 1392 آذر ص 1395 تابستان و بهار 1 ش 49 س اسالمی تمدن

8 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 186 آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال 3 30 کرده منتشر را آن 1393 سال در مهراندیش انتشارات و ترجمه فارسی به ترکی از ضیائی نصرتاه لل قلم ناظمالملک میرزامحبعلیخان نوشتۀ عثمانی و ایران حدود تحدید لوایح و رسائل مجموعۀ است. یخ تار شد منتشر 1395 سال در طهوری انتشارات سوی از و ترجمه صالحی نصراه لل بهکوشش که مجمع )قم: کنگاوری افشار میرزامحمودخان ترجمۀ افندی خیراه لل نوشتۀ عثمانی علیه دولت برافتادن آستانه در عثمانی و ایران روابط ایروان: فتحنامۀ نام به بعدی اثر دو اسالمی ۱۳۹۶ ( ذخایر آقتپه محمدمنیر بهتصحیح سلحشورخاصهکمانیمصطفیآغا نوشتۀ ۱۱۳۷ ق - ۱۱۳۲ صفویان ۱۱۴۳ ق( در ایروان در عثمانی و ایران جنگهای )گزارش نورس یخچۀ تار کتاب و ۱۳۹۴( )تهران است آثاری مجموعه از 1398( )تهران ککایا آ حسین بهتصحیح نورسافندی عبدالرزاق تألیف فارسی به ترکی از خدیو صفیه و صالحی نصراه لل قلم به عثمانی و ایران نبردهای و روابط دربارۀ که )1295/ درویشپاشا نوشتۀ عثمانی و ایران حدود تحدید الیحۀ است شده ترجمه در مرندییکانلو ناظمالملک میرزاجهانگیرخان قلم به که عثمانی برجستۀ دولتمردان از 1232( انتشارات سوی از و صالحی نصراه لل بهکوشش و شده ترجمه فارسی به 1906/1323 سال حدود است. رسیده چاپ به 1397 در طهوری استانبولی ترکی از ترک معاصر محققان آثار ترجمۀ ج( اسماعیلحقی نامهای به ترک صاحبنظر محقق دو به است متعلق گروه این آثار مهمترین عثمانی تاریخ کتاب بخش این در ترجمهشده کتاب قدیمترین اینالجیق. خلیل و اوزونچارشیلی ترک یخ تار مؤسسۀ عضو و نامی محقق ) م( 34 اوزونچارشیلی اسماعیلحقی نوشتۀ ولی وهاب قلم به سپس و 1368 سال در تهران در مجلد شش در نوبخت ایرج قلم به نخست که است و قفقاز از: است عبارت انتشار یخ تار ترتیب به ترجمهای آثار سایر شد. منتشر و ترجمه 1372 سال در خاطرات 1373 ( خارجه امور )وزارت ولی وهاب ترجمۀ 35 گوکچه جمال عثمانی امپراتوری سیاست )تهران: جودکی حجتاه لل و وفایی داود ترجمۀ 36 بوزداغ عصمت بهکوشش دوم عبدالحمید سلطان وفایی داود و حسینی منصوره ترجمۀ 37 دورسون داود عثمانی دولت در سیاست و دین 1378 ( قبله دارالخالفه زوال تا شرقی روم پایتخت فتح از استانبول دیرین: شکوه شهر 1380 ( نشر و طبع )تهران: 34. İ smail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, cilt Cemal Gökçe, Kafkasya ve Osmanlı İ mparatorluğu nun Kafkasya Siyaseti. 36. Sultan Abdülhamid'in Hatıra Defteri, İsmet Bozdağ, و یافت انتشار ترک تاریخ بنیاد نشریۀ در عثمانی( )ترکی عربی الفبای با کمال محمود ابناالمین سوی از نخستینبار کتاب این رسید. چاپ به 1960 م در )selek( سلک انتشارات سوی از عبدالحمید خاطرات دفتر عنوان با افزودههایی با سپس 37. Davut Durusn, Osmanlı Devletınde Siyaset ve Din, İ stanbul 1989.

9 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 331 کتاب انتشارات )تهران: کاتبی علی ترجمۀ 40 گوکبیلگین طیب م. 39 اینالجق خلیل 38 عثمانی قرقلو کیومرث ترجمۀ اینالجق خلیل متقدم عصر عثمانی امپراتوری 1387 ( مرجع عثمانی امپراتوری 1396 ( اسالمی فرهنگ نشر )دفتر اسپهبدی عبدالعلی و 1388( بصیرت )تهران: عربخانی رسول ترجمۀ سیددانلیاوغلو محمد و اینالجق خلیل نوشتۀ 42 تنظیمات دگرگونی عصر در یاورز نوشتۀ عثمانی( مقتدر )امپراطور قانونی سلیمان سلطان 1391 ( اسالم تاریخ پژوهشکدۀ )تهران: بیگباباپور یوسف زیرنظر وقاریفر کبر ا ترجمۀ ترک روزنامهنگار و رماننویس نویسنده 43 بهادراوغلو محمد نصراه لل محمد نوشتۀ بیستم سدۀ اوایل عثمانی اطلس ۱۳۹۳ ( اردهال سفیر )تهران: با )تطبیقشده استانبولی ترکی از ترجمه یاشارباش رحمیتکین بهکوشش اشرف محمد رشدی ایرانی حجاج ۱۳۹۵ ( اسالم تاریخ پژوهشکدۀ )تهران: کاتبی علی صالحی نصراه لل عثمانی( متن تاریخ پژوهشکدۀ )تهران: دوغان اسرا نوشتۀ قمری( هجری چهارده و سیزده )قرون عثمانی دولت در اسالم ۱۳۹۷ (. عربی از ترجمه د( و داستاننویس تاریخنگار زیدان جرجی تاریخی رمانهای مجموعه از عثمانی انقالب نام به رمانی مطبعۀ استانبول در و شد ترجمه فارسی به قویمالسلطنه ع. قلم به که لبنانی عربزبان روزنامهنگار سال در تهران در شیرازی محمدعلی قلم به دیگر بار اثر این رسید. چاپ به 1329 ق سال در شمس نوشتۀ انحالل تا اقتدار از عثمانی دولت کتاب بخش این پایان در شد. ترجمه فارسی به 1335 ش در دانشگاه و حوزه پژوهشگاه سوی از و ترجمه جعفریان رسول قلم به که است احمدیاقی اسماعیل شد منتشر تألیفی آثار 2. عثمانی روابط به که آثاری دوم دستۀ و عثمانی یخ تار کتابهای ل او دستۀ میگیرند: جای دسته دو در دارند: اختصاص صفوی دورۀ در بهویژه ایران و ات )۱۹۱۴ بینالنهرین در عثمانی و انگلیس جنگ شامل: عنوان ده با 44 عثمانی تاریخ کتابهای الف( بیلگین گوگ طیب م. نوشته استانبولفتح و اینالجق خلیل نوشتۀ»استانبول«بلند مقالۀ دو بر است مشتمل كتاب این 38. عثمانی. امپراتوری زوال تا عثمانیها دست به آن فتح از استانبول سرگذشت دربارۀ 39. Halil İnalcık, stanbul 3. Bölüm: Türk Devri, TDV Islam Ansiklopedisi, c. 23, M. Tayyib Gökbilgin, İstanbul ún ethi e atihi IA, c.12, 1959, 1185b-1f 99b. 41. The Ottoman Empire, The Classical Age, , London, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Mehmet Seyitdanlıoğlu ile birlikte) İş Bankası Kültür Yayınları, Yavuz Bahadıroğlu, Muhteşem Osmanlı Kanuni Sultan Süleyman, شمارۀ به اصفهان الوله صارم کتابخانۀ نسخۀ اساس بر ناشناس مؤلفی از فارسی به عثمانی سلطان هفت کتاب همچنین 44.

10 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال نخستین از لشکر( )ساالر فرمانفرماییان عباسمیرزا از است اثری عنوان ایران در آن عواقب و ۱۹۱۸ م( منصوره بهکوشش و فرمان بهمن از مقدمهای با کرد تحصیل پا ارو نظامی عالی مدارس در که ایرانیانی عبدالهادی غرب بورژوازی تمدن رویۀ دو عثمانی امپراتوری 1386 ( سیامک کتاب )تهران: اتحادیه اسالم یخ تار )پژوهشکدۀ حضرتی حسن عثمانی مشروطۀ ( فردوسی )دانشگاه حائری صفر محمدی سیدمحمدحسین اصالحات جنبش بر کید تأ با عثمانی امپراتوری سقوط 1389 ( تاریخ 1393 ( )تهران کپور پا سبحان عثمانی امپراتوری 1389 ( زمزم )انتشارات دیگران و سفیدرو 1393 ( المصطفی)ص( نشر و ترجمه بينالمللی مرکز )قم: بارانی محمدرضا عثمانی امپراطوری امپراطوری تاریخ زرین ۱۳۹۴ ( جام )تهران: دولتشاهی هنگامه نوشتۀ انحطاط تا ابتدا از عثمانی محمدامیر خاورمیانه و عثمانی تاریخ ۱۳۹۵ ( ثبت سازمان )تهران: امامیخویی محمدتقی عثمانی جدید ترکیۀ و عثمانی تاریخ باب در جستارهایی 1395 ( اسالمی مذاهب )دانشگاه شیخنوری 1397(. لوگوس )قم: دیگران و حضرتی حسن ترجمۀ و تألیف مسافرت گزارشهای ایران: سفارتنامههای عنوان: هفت شامل عثمانی و ایران روابط دربارۀ تألیفات ب( و ایران 1368 ( توس انتشارات )تهران: ریاحی محمدامین ایران در عثمانی سفیران مأموریت و روابط 1374 ( در جلدی در جلدی )یک رئیسنیا رحیم بیستم قرن آستانه در عثمانی )از عثمانی و ایران روابط 1384 ( دستور )مشهد: پورایران عباس صفویان عهد در عثمانی و ایران )خو جیواد میرسعید ( چالدران جنگ تا آققویونلو عثمانی و ایران روابط بررسی ۱۳۸۷ ( قراقوش ی: باباییزارچ احمد م( ) ق/ شیرین قصر صلح معاهدۀ تا چالدران جنگ از عاشورینژاد عباس بوشهر بندر در عثمانی امپراتوری 1393 ( سمیرا انتشارات )تهران: اکبرزاده الهام مهستان بهروز صالحی نصراه لل صفوی عصر در عثمانی و ایران روابط تاریخ 1394 ( خرد )صحیفۀ (. طهوری )انتشارات است. شده منتشر قم در 1396 سال در اسالمی ذخائر مجمع انتشارات سوی از جغرافیا و یخ تار ماه کتاب غرب«بورژوازی تمدن یۀ رو دو و اسالم جهان حائری»دکتر منظوراالجداد محمدحسین به: ر.ک ص 1378 مرداد عثمانی اسناد از شماری استانبول در عثمانی بایگانی در موجود اسناد اساس بر ایرانی پژوهندگان از برخی موارد این بر افزون 46. ح لا صازر ی م ن ی س ح ملا غ بهکوشش عثمانی و روس و انگلیس با ایران سیاسی روابط در رسمی اسناد جمله: از کردند منتشر را یورغ دومحم بهکوشش استانبول در عثمانی صدارت آرشیو در ایران تاریخی اسناد فهرست ۱۳۶۵ ( ایران تاریخ نشر )تهران: افشار ایرج بهکوشش استانبول و اروپا در ایران آزادیخواهان فعالیتهای از اسنادی ۱۳۵۷ ( ایران هنر و ادب )فرهنگستان کاووسی حسن محمد بهکوشش قاجاریه دوران در عثمانی و ایران سیاسی اسناد گزیدۀ 1359 ( زمین ایران فرهنگ )مجموعۀ )سازمان صلحمیرزایی خدیجه بهکوشش ترکیه و ایران روابط از اسنادی 1375 ( المللی بین و سیاسی مطالعات )دفتر جلد 7 موجانی علی بهکوشش ایران درباره عثمانی آرشیو اسناد سلطانی اسناد 1382 ( ایران اسالمی جمهوری ملی کتابخانۀ و اسناد بوشهر بندر در عثمانی امپراتوری کنسولگری اسناد ۱۳۸۸ ( نجفی مرعشی )کتابخانه کاظمبیگی محمدعلی و ارغوانچنار علی و جلد( )4 عثمانی امپراطوری در مشیخت باب از اسنادی 1394 ( اسالمی آزاد دانشگاه )انتشارات عاشورینژاد عباس عمجم( اشکوری حسینی سیدصادق بهکوشش دو هر بهلولی داود مقدمۀ عثمانی امپراطوری اسناد مجموعه از فرمانهایی ۱۳۹۶(. اسالمی ذخائر

11 186 آینۀپژوهش سال سیویکم شمارۀششم بهمن واسفند 1399 کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی باتک یسرربودقن 333 ینامثع ۀرود رد هعماج و تلود ب اتک هب یهاگن این کتاب دستاورد یک طرح مطالعاتی و پژوهشی گسترده در چارچوب طرح تار یخ سرزمینهای اسالمی 47 است که در مرکز تحقیقات تار یخ هنر و فرهنگ )ایرسیکا( 48 مؤسسهای علمی وابسته به سازمان همکاریهای اسالمی 49 به قلم جمعی از محققان طراز او ل ترک در حوزههای مختلف تار یخ فرهنگ تمدن و هنر عثمانی زیر نظر اکملالدین احساناوغلو رئیس پیشین ایرسیکا نوشته شده و در دو مجلد در سالهای 1994 و 1998 م در استانبول به چاپ رسیده است. کتاب مذکور از همان زمانی که نخستین چاپ آن عرضه شد هم در محافل علمی داخلی و خارجی و هم در سطح خوانندگان عام با اقبال بسیار مواجه شد و در ترکیه به عنوان کتاب درسی در محافل دانشگاهی پذیرفته شد. روزنامۀ پرتیراژ زمان با توافق ایرسیکا در بازنشر آن همکاری داشت. همچنین در نشریات معتبر داخل و خارج 50 از ترکیه مطالبی در معرفی آن منتشر شد که از آن جملهاند: نجات گ یونج در مجلۀ مطالعات عثمانی ا کرم کافتان در نشریۀ ترکیه 51 دوغان هیزالن در حریت 52 و کالوس کرایسر ترکشناس آلمانی و استاد دانشگاه بامبرگ 53 در نشریۀ مطالعات جنوب شرقی. 54 همچنین از زمان چاپ نخستین جلد دولت و جامعۀ عثمانی و پیش از ترجمۀ فارسی آن کتاب به پنج زبان ترجمه و منتشر شده بود: )ر.ک به: 56 خالد ارن 24(: 1/ ترجمۀ عربی در ترجمۀ انگلیسی جلد یکم در 2001 و جلد دوم در 2002 ترجمۀ بوسنیایی در 2004 در سارایوو 57 ترجمۀ روسی در سال 2006 در مسکو 58 و ترجمۀ آلبانیایی آن 59 در سال 2009 در تیرانا. افزون بر اینها ترجمۀ اردو و مقدونی آن نیز به زودی به پایان خواهد رسید. 47. Müsülman Ülkelerin Tarihi..48 İ slam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA)/ Research Centre for Islamic History, Art and Culture. مرکز تحقیقات تاریخ هنر و فرهنگ اسالمی )ایرسیکا( از نهادهای وابسته به سازمان همکاری اسالمی )سازمان کنفرانس اسالمی( است که با هدف تحقیق در زمینههای مشترک فرهنگ اسالمی و ایجاد شرایط مناسب برای همکاری نویسندگان و محققان کشورهای اسالمی تأسیس شده است. )ر.ک به: جهرمی سیدمهدی»مرکز تحقیقات تاریخ هنر و فرهنگ اسالمی )ایرسیکا(«آینۀ میراث س 4 ش 3 زمستان 1380 ص ( 49. Organisation of Islamic Cooperation (OIC). 50. Nejat Goyunc, Osmanlı Araştırmaları (The Journal of Ottoman Studies) XIX, Istanbul, 1999, Ekrem Kaftan, Turkiye, No: 10, 27 January Dogan Hizlan, Hurriyet, 21 March Bamberg University. 54. Klaus Kreiser, Südost-Forschungen, 19 January الدولة العثمانیه تار یخ و حضاره ترجمه صالح صداوی صالح استانبول ترجمۀ عربی و انگلیسی در مرکز تحقیقات تار یخ هنر و فرهنگ ایرسیکا آماده و منتشر شده است. History of the Ottoman State and Society & Civilisation, İ stanbul, vol.1: 2001, vol.2; 2002 (in English);.57 Hıstorıja Osmanske Drzave ı Cıvılızacıje, Translated by Kerima Filan, Enes Karic, Amina Siljak-Jesenkovic, Sarajevo, 2004 (in Bosnian). 58. Istorıya Osmanskogo Gosudarstva Obshchestva ıtsıvılızatsıı, Translated by V.B. Feonova, Translation editor: M.S. 59. ر.ک به: خالد ارن مقدمه دولت و جامعه در دورۀ عثمانی ج 1 ص 25. Meyer, Moscow, 2006 (in Russian).

12 باتک یسرربودقن ینامثع ۀرود رد هعماج و تلود ب اتک هب یهاگن 334 آینۀپژوهش 186 سال سیویکم شمارۀششم بهمن واسفند 1399 ترجمۀ فارسی کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی به پیشنهاد احساناوغلو و با پشتیبانی و پیگیری خالد ارن 60 رئیس کنونی ایرسیکا زیر نظر غالمعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر عامل بنیاد دائرةالمعارف اسالمی و با پیشنهاد و معرفی مترجمان از سوی دکتر محمدرضا نصیری دبیر فرهنگستان زبان و ادب فارسی به قلم چهار تن از محققان برجستۀ این حوزه: توفیق هاشمپورسبحانی علی کاتبی مهدی گلچینعارفی حجت فخری در مدت هشت سال به به انجام رسید و از سوی انتشارات کتاب مرجع )وابسته به بنیاد دایرةالمعارف اسالمی( و با حمایت مرکز تحقیقات تار یخ هنر و فرهنگ اسالمی در سال 1397 در تهران در دو مجلد با شمایلی کالسیک و 61 بسیار نفیس در قطع سلطانی و شمارگان 1000 نسخه با قیمت ۲۹۰ هزار تومان به چاپ رسید. جلد یکم کتاب پس از فهرست مندرجات با مقدمهای از غالمعلی حدادعادل آغاز میشود. سپس به ترتیب پیشگفتار ایرسیکا برای ترجمۀ فارسی کتاب به قلم خالد ارن و یادداشت علی کاتبی ویراستار ترجمۀ فارسی و پس از آن مقدمۀ اکملالدین احساناوغلو سرویراستار نسخۀ ترکی کتاب آمده است. در ادامه توضیحاتی که در متن اصلی دربارۀ قواعد امالیی و اختصارات برای راهنمایی خوانندگان ترک آمده به فارسی ترجمه شده است. جلد یکم با عنوان تار یخ )1006 صفحه: عنوان این جلد در نسخۀ اصلی دولت و جامعه 62 در 868 صفحه( به هفت بخش و هر بخش به فصول مختلف و هر فصل به عناوین فرعیتر تقسیم شده است. ترجمۀ مطالب جلد یکم به ترتیب بخش یکم و دوم به قلم توفیق هاشمپورسبحانی )دانشگاه تبریز( و بخش سوم تا هفتم به قلم علی کاتبی )گروه زبان و ادبیات بنیاد دایرةالمعارف اسالمی( انجام شده است. بخشهای هفتگانۀ جلد یکم به ترتیب عبارت است از: 1.»تار یخ سیاسی عثمانی«در دو فصل پیش و پس از معاهدۀ»کوچوک قینارجه«63 نوشتۀ فریدون مصطفی امجن 64 )دانشگاه استانبول( و کمال بیگدیللی 65 )دانشگاه استانبول( 2.»ساختار دولت عثمانی در عصر کالسیک«نوشتۀ محمد ایبشیرلی 66 )دانشگاه استانبول( در 4 فصل 3.»تشکیالت 60. Halit Eren. 61. آیین رونمایی ترجمۀ فارسی کتاب دولت و جامعه در دورۀ عثمانی با حضور غالمعلی حدادعادل محمدعلی موحد خالد ارن و رضا ها کان تکین سفیر وقت ترکیه در باغ کتاب تهران در اردیبهشت 1397 برگزار شد. همچنین این کتاب با حضور دانشگاهیان اهالی اندیشه نو یسندگان و پژوهشگران آذربایجان غربی در شصتو یکمین نشست نقد و بررسی خانۀ دانش و فرهنگ زر یاب در تیرماه سال 1398 در دانشگاه پیام نور در خوی نقد و بررسی شد.. 63 معاهدهای میان عثمانی و روس در قینارجه محلی در بلغارستان کنونی. küçük kaynarca 62. Devlet ve Toplum. 64. Feridun Mustafa Emecen. 65. Kemal Beydilli. 66. Mehmet İ pşirli.

13 186 آینۀپژوهش سال سیویکم شمارۀششم بهمن واسفند 1399 باتک یسرربودقن 335 ینامثع ۀرود رد هعماج و تلود ب اتک هب یهاگن اداری در دورۀ تنظیمات«نوشتۀ ایلبر اورتایلی 67 )دانشگاه آنکارا( در 2 فصل 4.»سازمان نظامی عثمانی«نوشتۀ عبدالقادر اوزجان 68 )دانشگاه حاجتتپه آنکارا( شامل 3 فصل 5.»نظام قانونی در دولت عثمانی«نوشتۀ عا کف آیدین 69 )دانشگاه مرمره( شامل 7 فصل 6.»جامعۀ عثمانی«نوشته بهاءالدین یدیییلدز 70 )دانشگاه حاجتتپه آنکارا( شامل 5 فصل 7.»ساختار اقتصادی عثمانی«نوشتۀ مباهات کوتوکاوغلو 71 )دانشگاه استانبول( شامل 5 فصل. این جلد با بخش ضمائم شامل گاهشمار کتابشناسی به تفکیک هر بخش فهرست تصویرها نقشهها نمودارها و نمایه پایان مییابد. جلد دوم کتاب با عنوان فرهنگ و تمدن )1054 صفحه( )عنوان نسخۀ ترکی: زبان و ادبیات دین و اندیشه آموزش و دانش هنر و معماری 72 در 849 صفحه( پس از فهرست مطالب با مقدمۀ احساناوغلو آغاز میشود. این مجلد از پنج بخش اصلی و فصول مختلف و بعضی مباحث فرعیتر 73 تشکیل شده که به ترتیب عبارت است از: 1.»زبان و ادبیات ترکی«شامل 4 فصل نوشتۀ نوری یوجه گونای کوت 74 )دانشگاه بسفور( اورحان اوکای 75 )دانشگاه آنکارا( نعمتاه لل حافظ )دانشگاه کوزوو و مقدونیه( 2.»دین و اندیشه«شامل 3 فصل نوشتۀ احمد یاشار اجاق 76 )دانشگاه آنکارا( و اورحان اوکای 3.»جلوههای حیات فکری والیات عرب در دورۀ عثمانی«نوشتۀ لیال صباغ )دانشگاه دمشق( 4.»آموزش و علم«در دو فصل نوشتۀ اکملالدین احساناوغلو 5.»هنر و معماری نزد عثمانیان«در 4 فصل نوشتۀ اسین اتیل 77 )گالری هنر انستیتو اسمیت سونیان آمریکا( 78 اوغوز درمان 79 )دانشگاه معمار سنان( فاطمه چیچک درمان 80 هنرمند تذهیبکار و مینیاتور یست )دانشگاه معمار سنان( و جینوچن تانریک رور 81 موسیقیدان و مورخ موسیقی ترک. جلد دوم نیز با بخش ضمائم شامل فرهنگ اصطالحات گاهشمار کتابشناسی به تفکیک هر بخش و فهرست تصویرها جدولها و نمایه پایان مییابد. مطالب این مجلد به ترتیب فصل 2 و 3 از بخش دوم و بخش چهار به قلم علی کاتبی بخش 67. İ lber Ortaylı. 68. Abdülkadir Özcan. 69. Mehmet Akif Aydın. 70. Bahaeddin Yediyıldız. 71. Mübahat Kütükoğlu. 72. Dil ve Edebiyatç Din ve Düşünceç Eğitim ve Bilimç Sanat ve Mimarî. 73. Nuri Yüce. 74. Günay Kut. 75. Mehmet Orhan Okay. 76. Ahmet Yaşar Ocak. 77. Esin Atıl. 78. Freer Gallery of Art, Smithsonian İ nstitution. 79. Mehmet Uğur Derman. 80. Fatma Çiçek Derman. 81. Cinuçen Tanrıkorur.

14 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال )بنیاد عارفی گلچین مهدی قلم به گاهشمار و سه بخش سبحانی هاشمپور توفیق قلم به پنج و یک اسالمی( دائرةالمعارف )بنیاد فخری حجت قلم به دو بخش از یک فصل و اسالمی( دائرةالمعارف است. شده ترجمه کتاب جایگاه و ویژگی اهمیت بررسی است. ترک برجستۀ محققان از تعدادی یافتههای و تحقیقات آخرین حاصل کتاب این نویسندگان و رفته کار به مآخذ و مطالب طرح شیوۀ و تقسیمبندی کتاب این در مطرحشده موضوعات کتاب مقدمۀ در 82 حدادعادل چنانکه دهد. نشان کتاب این جایگاه از درستتری تصویر میتواند آن مطالب گستردگی و موضوع جامعیت دلیل به عثمانی دورۀ در جامعه و دولت کتاب کرده اشاره ل او طراز محققان و استادان حضور بهویژه مختلف موضوعات در متخصص نویسندگان نیز و کتاب بیشمار آثار و اسناد به آنان آسان دسترسی و زبان بر آنان تسلط و مختلف بخشهای تألیف در ترک شد. داده تشخیص فارسی به ترجمه شایستۀ ترکیه موزههای و کتابخانهها در دوران آن از بازمانده است: زیر شرح به کتاب این مهم ویژگیهای مطالب گستردگی و جامعیت 1. شامل که باشد آن عناوین تفصیلی فهرست ل او نگاه در کتاب این مهم ویژگی نخستین شاید دوهزار از بیش با دائرةالمعارفگونه اثری که است صفحه هفده در فرعیتر عناوین و فصول بخشها کرده فراهم را عثمانی دورۀ هنری و فرهنگی اجتماعی سیاسی مختلف ابعاد در مطلب صفحه است. مفصل کتابشناسی 2. کتاب این کتابشناسی بخش در میآید. شمار به اثری هر برجستۀ ویژگیهای از معتبر منابع به ارجاع ایرانی محققان استفادۀ و آشنایی برای که شده فهرست جلد هر پایان در بخش هر تفکیک به مآخذ نمونه برای نگارنده کتاب این در استفادهشده منابع از بهتر شناخت برای است. سودمند سخت این مآخذ و بررسی بردهاند بهره آن از یکم جلد در نویسندگان که را یخ تار موضوع دربارۀ عمومی منابع است: کرده تقسیم عمده گروه پنج به را بخش عثمانی ترکی منابع 2-1. زا که است عثمانی ترکی منابع به ارجاع کتاب این ویژگی مهمترین شد گفته نیز پیشتر چنانکه الف( میشود: تقسیم دستۀ چهار به مآخذ این 83 میآید. شمار به عثمانی یخنگاری تار در متقدم مآخذ 19. ص 1 ج عثمانی دورۀ در جامعه و دولت مقدمه به: ر.ک تهران اسالم تاریخ پژوهشکدۀ انتشارات عثمانی مورخان و تاریخنگاری نصراه لل صالحی به: ر.ک بیشتر گاهی آ برای 83.

15 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 337 مناقبنامهها ظفرنامهها سلیمنامهها فتحنامهها غزانامهها آلعثمان تواریخ به معروف کتابهای مصاع یخ تار لطفیپاشا آلعثمان یخ توار ابنکمال آلعثمان یخ توار مانند: عثمانی وقایعنامههای و کنه نظیر عمومی یخهای تار ب( نشانچی خواجه جاللزاده المسالک درجات و الممالک طبقات اسناد ج( منجمباشی لطفاه لل احمدبن االعصار وقایع فی صحائفاالخبار عالی مصطفی االخبار و معاهدهنامهها 85 توپقاپی کاخ موزۀ آرشیو 84 وزیری نخست عثمانی آرشیو مانند عثمانی آرشیو دربارۀ ارزشمندی اطالعات ی حاو 86 همایون دیوان مهمۀ دفاتر و دستورها و فرامین شامل احکام دفتر مناسبات دربارۀ بهویژه و عثمانی فرهنگی و نظامی قضایی سیاسی اجتماعی تاریخی وضعیت مانند عثمانی ترکی دستنویسهای از استفاده د( است. ایران جمله از خود همسایگان با دولت این یخ تار 2151 ( شمارۀ افندی اسعد سلیمانیه )کتابخانۀ 87 کاتبی پچوالر ت عبدالقادر از یخیه تار وقایع ترتیب به استانبول دانشگاه کتابخانۀ در نسخه دو )هر ایوبی قانوننامۀ و جواد احمد از عثمانی نظامی 734(. و 4178 شمارۀ به عربی منابع 2-2. حاجیخلیفه آثار مانند است عربی مهم کتابهای از استفاده کتاب این در نویسندگان مآخذ از یکی نآ ذیل و کاتبچلبی کشفالظنون 1051 ق( )تألیف: فذلکه مانند ترک تاریخنگار و جغرافیدان ماوردی. ابوالحسن السلطانیه االحکام بغدادی پاشا اسماعیل المکنون ایضاح ترک معاصر محققان آثار 2-3. و چارشیلی اوزون مانند شد برده نام پیشتر که ترک نامآشنای و ل او طراز محققان آثار به ارجاع لطفی عمر مانند ترک محققان دیگر جدید تحقیقات از بهرهگیری و 88 کوپرولو فؤاد و اینالجق خلیل 90 پات کار کمال و عثمانی اقتصادی اجتماعی یخ تار حوزۀ جدید مطالعات پیشگامان از 89 بارکان هنوز که آمريكا 91 يسكانسين و دانشگاه خاورميانۀ مطالعات بخش پیشین رئيس و برجسته يخدان تار نشدهاند. ترجمه ایران در آثار این از یادی ز شمار )پیاپی 1385 بهار 1 ش 4 س جدید دورۀ میراث آینۀ هاروارد«دانشگاه در عثمانی امپراتوری مورخان تدوین»طرح همو ص ) Başbakanlık Osmanlı Arşivi. 85. Topkapi saray Müzesi Arşivi. در آنها اهمیت و عثمانی مهمۀ»دفاتر حجت فخری به: ر.ک ایران یخ تار شناخت در عثمانی مهمۀ دفاتر نقش از گاهی آ برای تابستان و بهار 1 ش صغیر آسیای مطالعات ایران«یخ تار شناخت 87. Topçular katibi. 88. M. Fuad Köprülü, Osmanlı İ mparatorluğunun Kuruluşu, Ankara Ömer Lütfi Barkan. 90. Kemal Karpat. 91. University of Wisconsin.

16 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع غربی پژوهشگران آثار آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال سیاحان و سفیران گزارش مطالعۀ به آنان که بود زمانی عثمانی یخ تار با خاورشناسان آشنایی نخستین نعیما و چلبی کاتب آثار مانند منابع دسته این از برخی آنان گام نخستین در پرداختند. عثمانی این جملۀ از زدند. دست عثمانی تاریخ نگارش به سپس و کردند ترجمه اروپایی زبانهای به را بودند 94 شاو جی استنفورد و 93 پورگشتال هامر 92 لوئیس برنارد چون نامآشنایی یخدانان تار پژوهندگان استفاده آنها ترکی ترجمۀ طریق از یا اصلی زبان به آثار این از جامعه و دولت کتاب نویسندگان که و مورخ 95 کوک مایکل نظیر افزود نیز را غربی جدید یخدانان تار تحقیقات و آثار باید اینها بر کردهاند. نورمن منچستر دانشگاه استاد و یخدان تار 96 ایمبر کالین پرینستون دانشگاه انگلیسی خاورشناس آلمانی. عثمانیپژوه 98 فاروقی ثریا و آمریکایی یخدان تار 97 یتز ایتسکوو زبان ترک مهم دانشنامههای و نشریات در منتشرشده مقالههای 2-5. و نشریات و 101 دیانت اسالمی دائرةالمعارف 100 یخی تار بررسیهای مجلۀ 99 عثمانی تحقیقات نظیر 103 اسالم. دائرةالمعارف و 102 اسالمی تحقیقات نظیر التینی دانشنامههای کتاب نویسندگان 3. نگارندۀ شمارش به اما است تن چهارده کتاب نویسندگان شمار 24( )1/ ارن خالد مقدمۀ در شمار فارسی ترجمۀ در میرسد. تن هیجده به اصلی زبان به کتاب نویسندگان شمار سطور این فارسی ترجمۀ در کتاب شد گفته دوم جلد بخشهای معرفی در چنانکه است. تن نوزده نویسندگان سوم بخش است. بخش چهار شامل ترکی نسخۀ در جلد این آنکه حال شده تشکیل بخش پنج از کتاب ترکی متن در صباغ لیال نوشتۀ عثمانی«دورۀ در عرب والیات فکری حیات»جلوههای عنوان با پانوشت یا مقدمه در مطلب این بود شایسته باشد. فارسی چاپ افزودههای از میرسد نظر به و نیامده میشد. یادآوری 92. Bernard Lewis. 93. Joseph von Hammer Purgstall. 94. Stanford jay Shaw. 95. Michael Cook. 96. Colin Imber. 97. Norman Itzkowitz. 98. Suraiya Faroqhi. 99. Osmanli Araçtırmaları Trih Araştırmalar Dergisi Diyanet İ slam Ansiklopedisi Studia Islamica Encyclopedia of Islam.

17 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 339 مهمترین احساناوغلو کملالدین ا آنها صدر در و ترک ل او طراز نویسندگان و محققان همکاری و اسالمی همکاری سازمان کل دبیر نهمین و سیاستمدار احساناوغلو است. کتاب این مزیت دانشگاه چند در مدعو استاد و 104 استانبول دانشگاه ادبیات دانشکدۀ در علم یخ تار گروه مؤسس زمینۀ در بسیار تألیفات صاحب و متخصصان از همگی کتاب این در او همکاران و است پایی ارو افتخاری عضو و تاریخدان امجن فریدون نمونه برای هستند. عثمانی هنر و دین فرهنگ تاریخ تاریخ و جغرافیا ترک تمدن و تاریخ دربارۀ مقاله هشتاد نویسندۀ بیدیللی کمال ترک تاریخ انجمن تانریکرور ترک تاریخ انجمن افتخاری عضو و تاریخدان اورتایلی ایلبر اسالم دائرةالمعارف در اسالم یخ تار سالنیکی یخ تار چون آثاری که ایبشیرلی محمد و عودنواز هنرمند و موسیقیدان آهنگساز است. رسیده چاپ به او اهتمام به پاشا جودت احمد یخ تار و نعیما نویسندگان جدید نگرش و تألیف شیوۀ هدف 4. است مبتنی امروز سیاسی و یخی تار تحوالت شناخت کتاب مقدمۀ در 105 احساناوغلو نوشتۀ بر بنا یخ تار درک برای حکومتها یخ تار شناخت بر افزون او دیروز. یخ تار درست یابی ارز و شناخت بر زا هدف میافزاید 107 احساناوغلو 106 است. دانسته ضروری نیز را ملتها یخ تار شناخت تمدنها فرهنگ و تاریخ با آنان آشناکردن و مسلمان ملتهای میان قرابت و پیوند تقویت کتاب این تألیف ایرسیکا 108 او گفتۀ به اینرو از است. بوده غرب در بهویژه جهان در اسالمی فرهنگ معرفی و یکدیگر ملل یخ تار تدوین و تهیه به تا شد آن بر اسالم یخ تار در معتبر آثار نشر و تهیه در پیشگام مرکزی عنوان به اثر و گرفت قرار ایرسیکا کار دستور در اسالمی«سرزمینهای یخ»تار طرح بدینسان و بپردازد مسلمان اثر این تألیف از هدف 109 احساناوغلو شد. ن مدو ترک مورخان قلم به مذکور طرح چارچوب در حاضر دانسته نوین«پژوهشهای و موثق و بیطرفانه معلومات پرتو در موضوع به نو نگرشی زاویۀ»آفریدن را عثمانی تاریخ گزارش در مجموعه این نویسندگان نگارش جدید شیوۀ نو نگرش از منظور است. حکومت دورۀ و 110 گاهشماری و یخی تار توالی بر مبتنی )کالسیک( سنتی یکرد رو به شباهتی که است رویدادهای گزارش علمی روشهای با تحقیقات مطابقت برای بلکه ندارد حوادث گزارش یا سالطین تاریخی رویدادهای میان معلولی و علت رابطۀ یافتن با بتواند خواننده که است گونهای به تاریخی انتشارات سوی از و ترجمه فارسی به نصراللهی فرشته قلم به معاصر دوران در اسالم جهان نام به دیگری کتاب اوغلو احسان از 104. است. رسیده چاپ به 1394 سال در خرد مهرگان Islamic World in the New Century: The Organisation of the Islamic Conference, ص 1 ج عثمانی دورۀ در جامعه و دولت مقدمه به: ر.ک ص همان 106. همانجا ص همان ص همان Chronologic.

18 باتک یسرربودقن ینامثع ۀرود رد هعماج و تلود ب اتک هب یهاگن آینۀپژوهش سال سیویکم شمارۀششم بهمن واسفند 1399 حوادث را با توجه به عناصر مهم تشکیلدهندۀ تمدن عثمانی تبیین کند. برای نمونه در فصل»ادبیات ترکی در آناطولی«در جلد دوم نویسنده ادبیات ترکی و ادبیات دورۀ عثمانی را به صورتهایی که در ساختار گوناگون اجتماعی بروز یافته بررسی کرده است. چنانکه میدانیم ادبیات ترکی در تقسیمبندی کالسیک به سه دستۀ ادبیات دیوانی عامیانه و صوفیانه تقسیم میشود اما نویسنده با پرهیز از این کلیشه ادوار ادبیات را در پنج مقطع تار یخی تبیین کرده است. احساناوغلو 111 بر آن چهارم است که این روش برای بار نخست در این کتاب به کار گرفته شده است. همچنین در فصل همین بخش از کتاب با عنوان»ادبیات مردمان مسلمان اروپا در دورۀ امپراتوری عثمانی«نویسنده 112 بخشی را به صورت مستقل به ادبیات مسلمانان ارو پایی موسوم به ادبیات آلخامیادو )االعجمیه( آثاری با الفبای عربی از مسلمانان اسپانیایی و شبه جزیرۀ بالکان تحت حکومت امپراتوری عثمانی اختصاص داده است ادبیاتی که پیشتر در کتابهای عمومی تاریخ ادبیات سابقه نداشته و فقط میان بومیان همان مناطق شناخته شده بود. 5. تهیۀ دو گاهشمار یکی در پایان جلد یکم در 26 صفحه )18 صفحه در متن ترکی( از آغاز تار یخ عثمانی در سال 1299 تا پایان آن در سال 1924 م و دیگری گاهشماری در پایان جلد دوم در 12 صفحه )14 صفحه در متن ترکی( شامل رویدادهای سال 1063 که از ورود آلبارسالن به آناطولی و آغاز سکونت ترکان در این سرزمین تا وقایع سال 1923 م را در بر میگیرد. چنانکه پیداست هر یک از نویسندگان به صورت جداگانه برای مطالب خود گاهشماری تهیه کرده و سپس همه آنها در یک جا گردآوری شده و از ترکیب آنها رو یدادنامۀ تار یخی واحدی در پایان هر جلد فراهم آمده است. 6. تصویر نقشه و نمودارها چاپ 126 تصویر در جلد یکم و 238 تصویر در جلد دوم در مجموع 364 تصویر )در چاپ ترکی 250 تصویر( آلبومی منحصربهفرد از تصاویر تاریخی قدیمی به صورت سیاه و سفید و رنگی است که شماری از این تصاویر در ترجمۀ فارسی بر کتاب افزوده شده است. بیشتر این تصاویر برگرفته از آرشیو عکس ایرسیکا و نسخههای خطی موجود در کتابخانههای ترکیه است. این تصاویر شامل انواع طغرای سالطین عثمانی اشیای قدیمی لوحهها ابزار نگارش آالت موسیقی و نقشههای قدیمی از جهان و آثار هنری برجستۀ نقاشان غربی است همان ص Alhamiyado Edebiyatı/ Aljamiado. دربارۀ مسلمانان اندلس و ادبیات الخامیادو یا االعجمیه ر.ک به: همتی گلیان عبداه لل»مدجنان و موریسکوها در فرهنگ اسپانیا«مطالعات اسالمی ش 63 بهار 1383 ص

19 آینۀپژوهش 186 واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال میدانم: یادآوری شایستۀ را ضروری نکتۀ دو بخش این پایان در یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع 341 خالی جای شده استفاده آنها از کتاب این در که اروپایی و عربی ترکی آثار انبوه میان در 1. ناآشنایی صورت در حتی است. محسوس فارسی به تاریخی ارزشمند آثار و فارسی خطی نسخههای منابع این از برخی به میتوانستند محققان استفادۀ برای دستکم فارسی زبان با کتاب نویسندگان 113 سلجوقیان یخ تار حوزۀ در عثمانی یخ تار دربارۀ بحث از پیش یکم جلد در نمونه برای کنند. اشاره متخصص ) م( توران عثمان ارزشمند تحقیقات یکی است: شده استفاده مأخذ دو از دربارۀ رسمی اسناد و 115 سلجوقیان زمان در ترکیه نام به 114 روم سلجوقیان یخ تار و ترکیه یخ تار چنین در اما 117 ن یم ک آلتای از بزرگ سلجوقیان امپراتوری یخ تار کتاب دیگری و 116 ترکیه در سلجوقیان نآ مآخذ از بیتردید که فارسی به روم سالجقۀ يخ تار در مهم منبع سه از نمیتوان جامعی پژوهش نوشتۀ 680 ق( )تألیف: 118 ئية العال االمور فى ئية العال االوامر یکی بود: بینیاز است بوده نیز محقق دو نوشتۀ 119 االخیار مسایرة و االخبار مسامرة دیگری و هفتم قرن ایرانی یخنویس تار و مؤلف بیبی ابن الولدالشفیق سوم و هشتم قرن اوایل در روم سلجوقیان عهد منشی و مورخ آقسرائی محمد بن محمود از هشتم. قرن در آناتولی در سلجوقی دولت بزرگان شرح در نیغدهای احمد نوشتۀ الحافدالخلیق و فلؤم منجمباشى به معروف لطفاه لل بن احمد مانند عثمانى متقدم مورخان از بسیاری منابع این دوخ آثار نگارش در 121 عثمانى علیۀ دولت يخ تار مؤلف افندی خيراه لل و 120 الدول جامع مهم کتاب دو از عثمانی یخ تار حوزۀ در همچنین جامعه و دولت کتاب نویسندگان 122 پذیرفتهاند. تأثیر بسیار ماه کتاب صالحی نصراه لل ترجمۀ آناتولی«سلجوقیان تاریخ توصیفی شناسی»منبع علی ارطغرل به: ر.ک بیشتر گاهی آ برای ص 1385 اردیبهشت و ردین فرو 1384 اسفند جغرافیا و یخ تار است. شده منتشر 1395 ش سال در اختر نشر سوی از زارعشاهمرسی یز پرو ترجمۀ با توران عثمان تألیف سلجوقیان یخ تار Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İ stanbul Türkıye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar (Metin, Tercüme ve Araştırmalar), Ankara Mehmet Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara , I-III; ve Alp Arsalan Zamanı Büyük Selçuklu Imparatorluğu Dini Siıyaseti, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, c. IV, S ; ve Alp Arslan Zamanı Dini Siyaseti, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı: IV 1975, s لوغال نجاتی بهکوشش ل( او )جلد العالنیه االمور فی ئیه العال االوامر رغدی جعفری علی بن محمد حسینبن بیبی ابن 118. علوم پژوهشگاه تهران متحدین ژاله بهکوشش همان 1975 م آنکارا دانشگاه الهیات دانشکدۀ آنقره ارزی صادق عدنان و فرهنگی مطالعات و انسانی انتشارات سوی از 1362 سال در شکل همان به سپس و آنکارا در ۱۹۳۴ م سال در و تصحیح توران عثمان بهکوشش کتاب این 119. است. رسیده چاپ به اساطیر جلد دو در )Ahmed Ağırakça( اغيرآغچه احمد بهکوشش 1481 م( سالهای عثمانی يخ )تار الدول جامع کتاب 120. بر در را 1083 ق سال تا آدم خلقت از جهان عمومی یخ تار در که کتاب این است. رسیده چاپ به 1995 م سال در استانبول در است. صفوی تا تيموری رۀ دو در ايران يخ تار دربارۀ مهمی مطالب شامل میگیرد در مجلد هفت در )Ahmed Zuhuri Danışman( دانشمان ظهوری احمد بهکوشش عثمانی دولت تاریخ عنوان با کتاب این 121. است. رسیده چاپ به استانبول در سال م سلجوقی( پادشاهان و امرا )اخبار زبدةالتواریخ کتاب شده نوشته عربی زبان به که آلسلجوق تاریخ مهم منابع از دیگر یکی 122. بغدادی شاهسون ایل انتشارات سوی از و ترجمه فارسی به اللهی روح رمضانعلی قلم به که است حسینی سیدصدرالدین نوشتۀ است. رسیده چاپ به 1380 سال در تهران در

20 یسرربودقن هب اتک ب تلود و هعماج رد ۀرود ینامثع آینۀپژوهش واسفند 1399 بهمن شمارۀششم سیویکم سال یکی 123 است: موجود ترکیه کتابخانههای در آن نسخههای که کردهاند چشمپوشی فارسی مهم مأخذ یخ التوار بهجة دیگری و هفتم قرن مورخ بدلیسی یس ادر معروف اثر آلعثمان یخ تار یا 124 بهشت هشت جمله: از فارسی به آلعثمان تاریخ عنوان با آثاری و رومی شکراه لل نوشتۀ ق( )تألیف: )قم: فاتح محمد سلطان روزگار رخدادهای شرح در نهم قرن در کاتبقونوی وشتۀ آلعثمان تاریخ دربارۀ منشی ملوک بن علی نوشتۀ فتحنامه( )ظفرنامه آلعثمان تاریخ 1396 ( اسالمی ذخائر مجمع 125 بدلیسی. یس ادر سلیمنامۀ جمله از منظوم و منثور سلیمنامههای و فاتح محمد کشورگشاییهای عنوان با دوم جلد از ل او فصل پایان در شد اشاره نیز کتاب فصول معرفی بخش در پیشتر چنانکه 2. اختصاص 48( 47- )2/ زبانها«دیگر با عثمانی ترکی»مناسبات به بخشی ترکی«ادبیات و»زبان عربی زبانهای بر ترکی زبان تأثیر به بیشتر نیز کوتاه بخش همین در و است صفحه دو از کمتر که یافته به تنها ترکی بر فارسی و عربی زبانهای تأثیر دربارۀ است. شده پرداخته بالکان اهالی زبان و فارسی شود. پرداخته مقوله این به بیشتر داشت جا که حالی در است شده بسنده اشارهای کتاب ترجمۀ باب در آخر سخن همکاران سایر و کالیراد علی سبحانی توفیق چون توانایی و متخصص مترجمان قلم به کتاب ترجمۀ امانتداری با و تحریفی و تغییر هیچ بدون که متن به وفادار کامال و دقیق است ترجمهای ایشان در است. شده منتقل فارسیزبان خواننده به شیوا و ساده زبانی به اصلی متن مطالب تمامی کامل رایج نظرگاههای با مغایر کامال که آنان نتیجهگیری و کتاب نویسندگان تحلیل و نگرش حتی مواردی شده ترجمه تصرفی و دخل گونه هیچ بدون و بهدرستی است تشیع جهان و ایران یخ تار دربارۀ ما که اجتنابناپذیر و طبیعی است امری دیدگاهی چنین کرده اشاره نیز 126 حدادعادل چنانکه است. شایسته حال این با میگیرد. نشأت ملیت و قومیت به شدید عالقۀ و نژادی و مذهبی تفاوتهای از س اسالم تاریخ مطالعات عثمانی«دورۀ در فارسی تاریخنگاری در»تأمالتی نصراه لل صالحی به: ر.ک بیشتر گاهی آ برای ص 1395 پاییز 30 ش 8 گروه مدیر نصیری محمدرضا مقدمۀ با 3209( شمارۀ به نورعثمانیه کتابخانۀ )نسخۀ مؤلف خط به بهشت هشت از نسخهای 124. عکسی صورت به فارسی ادب و زبان فرهنگستان انتشارات سوی از مجلد دو در صغیر آسیای در فارسی ادب و زبان مطالعات دکتری کوشش به دوم بهشت و اول بهشت همراه به کتاب مقدمۀ شد. منتشر عکسی( )چاپ کسیمیله فا صورت 1395 به در است. شده منتشر و تصحیح 1397 در مهاباد واحد اسالمی آزاد دانشگاه علمی هیأت عضو کزاد پا مهری آلعثمان یخ توار یا نکارنامه خ فارسی منظومۀ کرد: اشاره نیز فارسی به منظوم یخ توار از برخی به میتوان این بر افزون 125. روم غزانامۀ معالی به متخلص مظفر میرسیدعلی سرودۀ فاتح محمد سلطان نبردهای شرح در منظومهای )تألیف: 880 ق( بهکوشش محمدفاتح سلطان از دیگر فتحنامۀ چند و روم غزانامۀ عنوان با که کاشفی سرودۀ شاهنامه وزن بر 882 ق( )در سلیمانی غزای منظومۀ است شده منتشر مشهد در 1396 در مرندیز انتشارات سوی از محدث علی و حسنآبادی محمود غباری عبدالرحمان سرودۀ سلیماننامه هجری دهم قرن در لطیفی ظهیرالدین سرودۀ سلیم سلطان غزوات )تألیف: 933 ق( هک منثوری و منظوم سلیمنامههای و هجری دهم قرن در دو هر عجمی عارف فتحاه لل سرودۀ سلیمانی شاهنامۀ یا سلیماننامه و میشود. نگهداری ترکیه کتابخانههای در خطی نسخۀ صورت به و نرسیده چاپ به آثار این از شماری 20. ص 1 ج همان 126.