ئغاسرا د ئربيدن دي درارن ن ئنفوسن مامو ميليت س متازيغت براهيم ؤ سليمان أشم اخي ميي أروان ن يفرن
الصفحة األخيرة من اخملطوط. الصفحة األولى من اخملطوط.
بسم اهلل الرحمان الرحيم صلى اهلل على سيدنا محمد واله وصحبه وسلم بريد ن مامو يغس درار ن نفوسا سي طرابلس ميلو باب ن ]و[اوال براهيم ؤ سليمان أشماخي: أل م ي تغس د درار ن ئنفوسن ف غ سي طرابلس ]د[ أغ بريد ن حم امجي. أگار اس د متدينت روب و ن س اعت. س يوس أغ بريد ن گرگارش أل م ي أت اس د ئن ژنژور أگار اس د }طرابل{ طرابلس زگني ن أس. س يوس ميژون بريد أف سن ؤدجون يتاس د أف يفرن دد وايط يتاس د أف بوط ن تيط. دد مسسرون د أمكان م الون اس امل اس ن جيدي أمال ل ديس دوس تاسب الت. ]أ[ت ؤگورد ]د[ بريد أن د يوقا جيدي أمالل ديس دوس تانوت تترارت. س يوس أت اس د ئن ترينا أي وقا أس. ف غ س يوس غبش ا أغ أبريد أل م ي أت اس د ئن جم ال متورت ن ؤرشفانني. ؤگور س يوس أت اس د ئن متعمورت. س أد و س تانوت ن بلگمودي. أگار اس د ترينا زگني ن أس س يوس أت اس د ئن أمكان م الون اس س ايخت ديس تزگرين ئمول. د رني د بريد أت اف د گط يس متورت )ص 2 ( ن تيرزا أ يوقا أس ويدي. ؤگور د جتشا أت اس د ئن بوط ن درار ديس تيط ن أمن م الون اس تيط ن جتارف أگار اسن }ن{ أدرار مق ورت. ألي ]أ[ن مصعد أت ؤگورد أش ار أت اس د ئن اال غ ن خلم اسيا دد نيت توعر ئمول تگ ورد د }ت{ تن ط أن د توقا. يال دوس غاسرو ن يودان ئمزوارن م الون اس ماجر. س يوس أت اس د ئن تندونا ديس تيمطشني د تزم ورين ن أرا ]ن[ عمور د س ات س تانوت ن هالل د أال غ ن ؤسف ]ن[ ومنار دوس أت كمد ملوديريت ن يفرن. 95
لباب دي ملوديريت ن يفرن ألي د ؤسف ن ومنار أل م ي أت اس د ئن غاسرو ]ن[ ؤغارم نيت ئباضيا يال أف ويدر 42 ن ؤسف س لقبلت دد ويدر أبحري ديس تيط ن أمن م الون اس تافطشنا. ديس أ ييگ ؤكژ ن متيضيوين د تزداي ديس تژ ان ئغماين يرخا. دن گ اس غاسرو ن لقلعت مقر ئمول ديس أ ييگ ؤفس د ؤ]د[جون ن متيضيوين ن تيد ار ]د[ ديس شارت ن متزگيديوين ؤدجوت م الون اس تادويت تيدي متزگيدا ن حلومت د تيدي متزگيدا ن أرنون غاسرو ووه اال غ ن درار ئن ئغف ن س دد نيت ئباضيا. تال ديس تاال م الون اس نان ا )ص 3 ( تاال ن لقلعت تاوين اس ئبوشيلن ئمشكانن أل م ي ؤطنن أت سيردن ديسن د أمن د طلقن اسن ط لوق يتفرج ربي غف سن. غر سن تيقسبت م الون اس تيقسبت ن عوك ا تن ي أف غاسرو أمقران س لقبلت ديس أ ييگ متيضي ن تيد ار. غرديس س تيقسبت تيدي س لغرب ن أت بوخزاما. قبلي اسنت تيقسبت ن سوف يط سي يودان ئمزوارن ينط س ئس تيالتني ن متداي د تژورين 43 ؤل يتقود ؤدجون أت يويهت. 44 دي ؤل ن س غربي ن لقلعت غاسرو وايط م الون اس ؤم ج ورسان أگار اسن تگوريا ن زگني ن س اعت دد نيت د ئمي ن تدزيرت تال أف ئغف ن درار ين ط س ئس أزم ور د متداي ديس متزگيدا دي أغلد ديس ؤفس ن تيد ار ن ئعزابن ئباضيا دد ييدي ئمالكيني أد گون سنت ن متضيوين د زگني ن تيد ار. غرديس س تيقسبت ن يحيى نيت ئمالكيني ]م[بح ر غاسرو أمقران ددنيت أف ئغف ن درار س أد و اس ؤسف ن شيلوا يطشار س أزم ور ينغ ل أمن ن س دن گ لقط ار. ئكم س يوس ئن أمل اس ن تدزيرت د بريد ن دراع أل م ي أتاس د ئن غاسرو ن أت زورايت أف ئغف ن حتفافت ينط س ئس أزم ور )ص 4 ( قبلي اس تالت ن تانوت ديس تانوت 42 نفصل االلف عن ييگ ألنه في األصل أد ييگ فحذف أل نفوسة الدال لكثرة اإلستعمال. 43 القسم الالتيني هنا أدخل كلمة غير موجودة في األصل هي د خلوخ. 44 كذا في اخملطوط والترجمة الالتينية ولعلها من أت يوح د. 97
99 أمشاخي ن أمن دد نيت متژون أف سنت أگار اسنت تانوت م الون اس ميطر د متزگيدا م الون اس تاحواريت ن طن س ئس ئزكوان بحري اس متزگيدا م الون اس متزگيدا ن تيعيزبت د أت ئگ متيضي ن تيد ار ئباضيا. أغ س يوس مبحر د بريد أت اس د ئن تنيت ت اويد يودان سي طرابلس بريد ن سلطان د أال غ ن تنيت ئن بحرا أش ار ديس سنت ن تينا م الون اسنت تينا ن تاغما د أال غ ن حتفافت. غرديس اسنت تيقسبت متزوارت ألي س يوس د]ي[ تنيت أت اس د ئن تاغما د نيت سن ن ئغاسرا أگار اسن مليل تشرقيت م الون اس يحيا ئباضيا ديس متزگيدا أت ئگ ؤير ن تيد ار تال أف ئغف ن حتفافت. س شرق درار لغرب أزم ور د تغربيت م الون اس تاغما ديس أد گون سن ن ئفاس ن ن تيد ار ئعرابن م الون اسن شوياب أت ئگ متيضي د زگني ن تيد ار ئباضيا ديس متزگيدا ن حواريني شرقي غاسرو دد نيت د أملاس ن ز ملت تال د ئغف ن حتفافت ديس ئساغ ن رخان ن أمن ن أنژر د تينا ن سن بعدنت ئمول ال نت دي بوط ن درار. دي خلشايش )ص 5 ( سنت منلتنت س شرق د ؤدجوت س لغرب م الون اس لكليبا. تال دي ز ملت ؤه تدزيرت أي اتف أرگاز ديس ؤل يتاگ د مم و يغس ت ]أل م ي[ أد اسون يودان ن د ونيت دد نيت أژرو ؤدجون ئمي ن س س شرق ك امون س ئس د أژرو ن س أ ييگ متيضي ن ئغالن ديس س لغرب متيدال د أمل اس ن أژرو مق ورت ئمول غزون تنت يودان ئمزوارن. ؤگور غربي ن أت زورايت د تاغما أت اس د ئن أت ؤغاسرو يوسد أف وكرمي ن درار ن طنت س ئس تينا رخانت سن ن ئفاس ن د أزم ور ين ط س ئس دي غاسرو متزگيدا ال ن ديس ؤداين سني ئفاس ن د سنت ن تيد ار. ئمازيغن زگني ن متيضي ن تيد ار. دوس متزگيديون ؤفس 45 ؤدجوت س شرق م الون اس نان ا تيواتريوين تال أف ئغف ن درار زارون ديس سي سوف ]ن[ أثل 46 تنميرت ن س مق ريت د ؤدجون م الون اس أم ي عامر ؤ علي أشم اخي تال د أمل اس ن لغابت }كر د{ غرديس س ئزكو]ا[ن ن طن س ئس د ؤدجوت س لقبلت م الون اس متزگيدا ن ؤر سط وف 47 د أمل اس ن خريب حتادات )ص 6 ( متزگيدا 45 ؤفس ؤدجوت لعله من األصوب ان تكون توفست ؤدجوت ألن ؤدجوت مؤنث ومحلها صحيح بعد متزگيدا وهذا يقتضي تأنيثهما. 46 كذا في االصل ولعلها من سوف لتل وهي منطقة معروفة. 47 كذا في األصل ولعلها من ؤر سط يف وهي قبيلة كبيرة في يفرن منها محقق هذه الكلمات. ئغاسرا د ئربيدن مش كيت م الون اس ن أم ي طاهر س شرق د تيدي م الون اس أم ي عبدالواحد تال د أمل اس ن تالت ن ديسير ن طن س ئس ئزكوان يدروس. س يوس أت هويد ئن أت حلارت ديس روب و د ؤداين د شارت ن ئروب ان د ئمازيغن دد نيت توسد أف ئغف ن حتفافت د أژرو س ]ا[دوس تانوت ؤدجوت ؤل ديس ش أمن رخان ديس سنت ن متزگيديوين ؤدجوت أد اي د ؤدجوت مصعد. ديس س شرق لكنيسيت ن ؤداين د أمل اس ن تالت د س ات س تيقسبت ن خليفا ؤ مادي تال أف ئغف ن درار ديس ؤفس ن تيد ار سنت ن متزگيديون تايط س ات تيدي م الون اس مرصاون د س ات س لكنيسيت ن ؤداين مق ريت تاسون اسد ؤداين ن يفرن تژال ون ديس. دد شارت 48 تيوه ال نت د خريب غربي ن تيقسبت ئزكوان ن ؤداين. قبلي اسن د ئغف ن تالت تانوت م الون اس ؤ عيسي س اوون س ئس أت معان غاسرو مش ك يودان ن س ئباضيا يوسد د أمل اس ن أخريب ديس زگني ؤداين دد زگني ئمازيغن. تال ديس )ص 7 ( متزگيدا مق ريت م الون اس مق ر ييسي أم ي عامر يتسعزم ديس. ن طن س ئس ئروان م الون غف س مق ر»أوس ر ؤل يقد شي أي ك ر أي ف غ. ؤسون اسد ئبژ يطن هوان د س أد و اس ميلو رب ي شك د أجل يد أمقران أت سيردد أمكان ووه يوي د رب ي جتنويت ن ]و[نژار د يورو كامور س دن گ اس يس يرد تن صبيح ؤسون د أد سطشن ؤقدو ييه ؤل ياب أي ط ف تصوتشي أن أس ؤ «. 49 د س ات أت معان تيقسبت ن أت گرادا د أت بوسرافا أگار اسنت متزگيدا م الون اس أت بوالل تانوت م الون اس غوراب تال د أمل اس ن خريب نينت ئباضيا. شرقي اسن غاسرو ن ؤ تبخبو 50 د أمل اس ن خريب غرديس س متزگيدا س شرق د ز اويت ]ن[ حلاج سالم مق وريت ئمول. غربي اسن تيقسبت ن أت مشوشا د أمل اس ن خريب. ئباضيا شرقي اس متزگيدا ن ئليشان مقريت تژالون ديس تيقسبني شارت 51 أس ن لگمت. 48 الضيعات األربعة اليهودية السالف ذكرها. 49 أس ؤ هي اصال من كلمتني هما أس و وو والذي تعني اليوم هذا راجع النعوت وهي نفس الشيء عند اللهجات األخرى أس ا واللتي جاءت من أس أد. 50 لغويا صحيحا ولكنها تدعى أت بخبو. 51 شارت تطلق هنا لتعني كاف ة وتكتب كما يكتب الرقم أربعة شارت. 98
أمشاخي گبلي ن أت مشوشا سنت ن تينا ن أمن م الون اسنت مللحا. غربي اسنت تيقسبت ن بانداو )ص 8 ( ديس ؤفس ن تيدار ئباضيا د أمل اس ن خريب تال د ئغف ن درار. س ]أ[دواس أژرو مق ور ديس غاسرو تغازا ن يودان ئمزوارن أد گون شارت ن ئفاس ن ن متيدال. أت تسكرامن ديسنت ئقب اش ن سن. بحري ن باندو ئغاسرا ن ت ورك سن أگار اسن متزگيدا د تيدار ن ت ورك }دد{ أد گونت ؤير. س أد و غاسرو ؤمينج ؤسف ن سلطان غرديس س متزگيدا مش كيت د أسغ ديد س د أمل اس ن ز ملت أف ئغف ن حتفافت س أد و س تيط م الون اس تيط ن تگربوست. دن گ اس س شرق غاسرو ن تگربوست ئباضيا غر سن ئساغ ن ئمول ديس متزگيدا د أمل اس ن غاسرو تال أف ئغف ن حتفافت د أمل اس ن س تالت تهوگا ئن تيط ن أمن د تيط ووه 52 أت تطشارون س ئس ت ورك د يودان ن تگربوست ديس أ ييگ ؤفس ن متيضيوين د تزداي أد گون ديس ژاليم د فلفل أور اغ تيرو توقا تادزيرت ن يفرن. لفصل دي متورت ن لغزاز أن ادل تيرو س ؤسف ن تيغوزا م الون اسن ئبياتن وادي لغزاز. ديس )ص 9 ( ؤفس ن تيقسبني يوسد س أد و حتفافت ت نط س ئس سي كول مكان ديس ئمي س مبحر يتاوي ئن ج فارت دد نينت ئماليكني. تيقسبت متاد ايت م الون اس ملساعيد تال د ئغف ن درار ديس متزگيدا مش كيت دن گ اس تيقسبت ن أت عطيا. حتادات س ش رق تيقسبت ن أت خليفا س أد و أژرو دن گ اس لگط ار متورت ن تژورين د تزم ورين د متداي ئمول ينغل ديس أمن ن تروميت. س لغرب ن لگط ار تيقسبت ن بو خطام يوقا دوس ؤسف ن تغوزيا. 52 املفروض ان تكتب توه ألن تيط مؤنثة. 101 100
لفصل دي متورت ن تروميت لفصل دي متورت ن خلاليفا أن الي تيرو ئن تروميت ديس ؤفس ن ئغاسرا مق ورت دد نينت ئمالكيني دن گ حتفافت أگار اسن ؤسف ن أمن يطشار سي ئغماين. غاسرو بحري أت سهل يال د ئغف ن درار س ات س أت يحيا أف ويدر ن ؤسف }ن{ أمن يتاز ال قبلي اس أت جال ل ئباب ن س زگني د ئشمجان دد زگني ئمال لن متورت ن متديت د تيزديت 53 تال شرق ن ؤسف. غاسرو وايط م الون اس لقطع يال س أد و درار غربي ن ؤسف )ص 10 ( دن گ اسنت غاسرو ن أت بو عوافي يال د ئغف ن درار شرقي ن ؤسف دن گ اس تيط ن ؤسف متقرانت تت سسو ؤسف د أمن ن س هوگ ان ئن لگط ار يوقا 54 دوس تروميت. تيرو أن غر ب ئن خلاليفا أن ادل سي غاسرو ن ژ ورگان يال د أمل اس ن لغابت ن أزم ور د متطشني أف ؤيدر ن تالت س ات س سنت ن تينا س اوون س ئسنت بعدنت أف غاسرو أگار ژ ورگان د تروميت تاگوريا ن س اعت. دف ر اسن غاسرو ن لبراهما يال أف ئغف ن حتفافت س مبح ر ن ژ ورگان غر سن أزم ور يرخا د متطشني رخانت د متوراوين تيدي ال نت دي ؤسف ديس أمن ن تيط اوين رخان تگون ديس ئغماين ئمول. أت ذياب د أت عطيا ال ن أف ويدر ن ؤسف س ش رق د أت لواد س لغرب ئغاسرا يوه ؤسون د دي ز ملت دن گ ؤسف تينا رخانت أد گونت ؤك وژ ن ئفسن م الون اسنت تعوينات تيدي ن تانوت تيدي ن ئرگازن 55 تسسون ديسنت ئبياتن رخان تلغمني د تات ن د تغاط ني. دي نودو هوگ ان غف سنت غاسرو )ص 11 ( وايط يبعد غف سن تاگوريا ن زگني ن س اعت م الون اس أت صغير يال أف ئغف ن حتفافت ن ز ملت. سي لغرب س أد و اس ؤسف ن لباگول ئدغرق ئمول ديس دي توكرميت ن س تيط ن أمن حالون ئمول. أس د س يوس ئن زاويت ن لعالم تال د أمل اس ن ط اهر أگار خلاليفا د ر ياينا د أمل اس أگار اسن تگوريا ن سنت ن س اعات. 103 53 متديت د تيزديت مفروض بصيغة اجلمع متداي د تزادي. 54 توقا إذا كان يتحدث عن املكان و يوقا إذا كان يتحدث عن الفصل. 55 في الالتيني حتريف ليس له مبررأمالها»تيدي ن تانوت تيدي ن بونادم.«102
105 لفصل دي متورت ن ر ياينا أن ئكم تيرو ]ئن[ ر ياينا دد نينت ئمالكيني أن ادل سي ش رق غاسرو أمزوار م الون اس أت ؤ علي يال أف ئغف ن حتفافت ديس متزگيدا ن ئبياتن د أال غ ن حتفافت تيط ن أمن ديس تزداي }ي{ دروسن]ت[ س اوون س ئس أت ؤ علي د غر سن ئساغ ن رخان. دف ر غاسرو تيقسبت ن لغورابا ين ط س ئس أزم ور. س يوس غر ب أت اس د ئن أت بوحسني غاسرو مق ر ئمول ديس سنت ن متزگيديوين أگار اسن د أت ؤ علي تگوريا ن س اعت تال أف ئغف ن حتفافت دي بوط ن س تيط ن أمن مق ريت ئمول ديس تزداي رخانت. غرديس س غاسرو وايط )ص 12 ( مق ر م الون اس أت لعني ديس أ ييگ ؤفس ن متيضيوين ن تيد ار يوسد د أال غ ن حتفافت ت نط س ئس حتفافت سي كل مكان. دي ئغف ن حتفافت س لغرب غاسرو ن أت عبد لعزيز ديس متزگيدا س ات س ئساغ ن ن أمن ن أنژر أل م ي أد ؤقان تاوين د أمن سي لعني. دي بوط ن حتفافت غربي ن أت عبد لعزيز ز ملت مق ريت ئمول ديس شارت ن ئغاسرا د ديس ز اويت ن س نوسي. غاسرو ؤدجون م الون اس لفواضل أگار اس د أت عبد لعزيز تگوريا ن زگني ن س اعت دد نيت يال د أمل اس ن ز ملت ين ط س ئس أزم ور. دد وايط م الون اس لعگبي يال أف ئغف ن أژرو ديس متزگيدا س أد و اس تيط ن أمن مق ريت ديس تزداي ئمول س اوون س ئس يودان ن غاسرو. س ات س غاسرو ن أت ري ان يال أف ئغف ن درار س ]أ[د و غاسرو تيط ن أمن مق ريت ديس تزداي ئمول نيت تانگ اروت }ن{ دي ملوديريت ن يفرن. س لغرب أت ري ان غر سن أخريب س ات سن م الون اس أخريب ن أشم اخ أمزوار ن باب ن ]و[اوال س يوس تيرو ؤل ديس يودان دد ميژ ا متطشني أ ييگ متيضي ن تيالتن ن متداي )ص 13 (. لباب دي ملوديريت ن فس اطو لفصل دي متورت ن ز نتان أن ادل تيرو دي ملوديريت ن فس اطو. أمزوارو ن س س ش رق ز نتان دد نيت توسد دي ط اهر أف ز ملت ن س أخريب ن تغرمني دد نيت ئمالكيني ديس ؤك وژ ن ئغاسرا مق ورت ؤگون ؤير ن متيضيوين ئتر اسن س ئس أش ار ال ن دي لوعسا دد س ئسن مام و يال دي غاسرو. أمزوار ن سن م الون اس أت دويب يال د أمل اس ن تالت ن أزم ور ين ط س ئس. د ديسن أش ار ن تيد ار غزونت تغازا س اد و تامورت أد غزون ؤك ژ ن ئفاس ن ن ئغال ن س ]و[ودم ن متورت ئن أال غ ن س دد تاكمون س أد و متورت تزقوين د ئرجانن دد ؤگون دن گ تزقوين متيدال. ئمي ن تد ارت أس گون 56 أدريوين أل م ي أد سوفغن ئمي ن تد ارت د أمكان وايط. د ديس أش ار ن تيد ار ئسطشو 57 سي ئمشم دد نينت كس نب أزم ور د تلغمني د تات ن ؤل غر سن ش أمن ن تيط اوين د تينا س اوون أمن ن أنژر غر سن ئساغ ن ئمول. س دف ر اسن غاسرو ن أت خليفا مش ك يال دي ئغف )ص 14 ( ن ]و[ درار يودان ن سن تعز بن ئن لوعسا. س ات أت خليفا أت بلهول تيد ار ن سن غزونت تغازا ديس أد گون ؤفس د سن ن متيضيوين ن تيد ار. غاسرو قبلي م الون اس لگواسم زگني ن تيد ار تسطشي دد زگني تغازا ديسن ز اويت ن س نوسي ئغار ديس حلاج بلقاسم أجريو باب ن تالغمت ترخا 58 يوقا دوس ز نتان. 56 أس گون أصلها أد اس گون. 57 لعله من األاصوب ان تكون سطشونت. 58 باب ن تالغمت ترخا لعلها تستقيم اكثر إذا كانت بصيغة اجلمع فنقول: تلغمني رخانت. 104
ئغاسرا د ئربيدن 107 لفصل دي متورت ن ر وجبان أد ناس س يوس ئن ر وجبان أگار اس د ز نتان ؤسف مق ور ئمول م الون اس متالال د م الون اس وادي الخيرا. دي بوط ن س ئن أد اي دي ج فارت غاسرو ]ن[ أت حلاج تس كرامن ديس ئبياتن متد ورت ؤل تق يمون ش ديس يال دوس نيلتي ن س س أد و س س مبح ر تيط ن أمن مق وريت د تزداي يرخا 59 د ئباب ن س ئباب ن ئبرگان خوگان }و{ ]د[ تسهوان دي متورا دي ئغف ن ؤسف ووه ئن ن. د أال غ ]ن و[ژرو تيط ن أمن س اوون س ئس ديس تاال ن أمن أت سسون ديس تيلغمني د تات ن. أن ألي تيرو ئن ر وجبان أن ادل س تيقسبت ن أت براهيم تال د أمل اس ن أژرو ديس تيط ن أمن س ات تيقسبت مق ريت ئمول ديس تزداي )ص 15 ( د متداي د تژورين تگ ون ديس ئغماين د يودان ن س ]د[ ئمقرتن أد گون زگني ن متيضي ن تيد ار. أت اليد س يوس ئن ]م[بحر أت اس د ئن تيركت م الون اس أت عطيا ديس ز اويت ن س نوسي عز من ديس ئبي اتن دد نيت د أمل اس ن تالت أ تيگ متيضي ن تيد ار تال أف ئغف ن حتفافت. س لغرب ن غاسرو أزم ور يرخا د أخريب د ]أ[كبوري 60 ديس درار. دي ئغف ن درار تاطاللت م الون اس تاطاللت ن فريعيس. بحري ن أت عطيا غاسرو م الون اس شارن يال أف ئغف ن حتفافت غرس أزم ور يرخا. د تات ن ن س ئمول ديس متزگيدا. غربي ن غاسرو أخريب مق ور م الون اس ئدرف ديس متزگيدا ن ئمزوارن موق وريت ئمول. د أملاس ن لغابت بحري ن أخريب غاسرو وايط م الون اس زعفرانا يال أف ئغف ن أژرو 59 تيزداي يرخا لعلها تستقيم بصيغة اجلمع تيزداي رخانت. 60 أكبوري لعلها يقصد أقبوري والتي تعني القدمي أو العتيق. ديس أش ار ن تيد ار ]د[ ئمازيغن د أش ار د ئبياتن ديس متزگيدا ن ئباضيا د تيط د أال غ ن أژرو س اوون س ئس دد غر سن ئساغ ن ئمول أزم ور ن سن يودد س لغرب ن غاسرو. س يوس أت اس د ئن غاسرو ن لغولث يال د أمل اس ن لغابت ين ط س ئس أزم ور ديس متزگيدا ن ئباضيا تقدميت أمن ن س ال ن د أمل اس ن ؤسف )ص 16 ( تيط مش كيت تبعد غف سن توعر ئمول. رني س يوس شرقي ن غاسرو أت اس د ئن غاسرو ن زنتوت يال أف ئغف ن أژرو يگو أم وكرمي ن ژيط مق وريت ئمول يوعر ديس ئمي س لغرب د لغابت تبعد غف سن ديس متزگيدا مق وريت د أمن ن سن د أال غ ن أژرو وعرن ئمول د غرقن دي تانوت ؤدجوت. ئغاسرا يوه ؤفس د ؤدجون ط فن ؤدجون د ؤدجون أتن تژرد سي ؤدجون س ئسن يودان ن سن دي ر بيع تف غن ديد ن تيلغمني د تات ن دي نودو تاسون د ئن ئغاسرا ن سن. يق يم د 61 س ئسن غاسرو م الون اس أت تاردايت ميژون أف سن ن ئغاسرا أگار اسن أخريب ن يودان ئمزوارن أمشكان ديس يگو ؤير ن تيد ار يال د أمل اس ن ز ملت د أمقران يال أف ئغف ن حتفافت ديس س ات س متزگيدا م الون اس أم ي يحيا أتاردايتي د يودان ن س زگني ئمازيغن دد زگني ئبياتن أمن ن سن د أمل اس ن لغابت تانوت ]د[ غر سن ئساغ ن ئمول د تيط ن أمن دي بوط ن حتفافت. س أد و بريد أمقران تالني س ئس ر وجبان د يودان تايط سي ج فارت غر سن أزم ور يرخا د تيغيوين ن سن ئمول )ص 17 ( متورا ن مندي كر زن دي لدمنت يرخا دد نيت تبعد أف غاسرو ييدي. تاگوريا ن س اعت غوربي اس غاسرو ن أشفي يكان ن ئمازيغن د تيرو ن ئبياتن ديس متزگيدا م الون اس أم ي طاهر باب ن تنم يرت دد نيت د أمل اس ن لغابت ين ط س ئس أزم ور س اوون سي تانوت دد غر سن ئساغ ن ئمول. 61 الدال هنا دال أنية تدل على القرب أو احلي ز وليست الدال العاطفة. 106
ئغاسرا د ئربيدن 109 لفصل دي متورت ن فس اطو غربي اس غاسرو ن ئطرميسن يال أف ئغف ن أژرو دي ئمي س لقبلت ديس متزگيدا تاحواريت دد نيت متزوارت ن فس اطو ئباضيا ئمازيغن د ديس يگو زگني ن متيضي ن تيد ار س اوون سي تانوت د ئساغ ن. س أد و اس أمكان ن أمن مق ر ئمول م الون اس تفيري يال دي ج فارت دد نيت تينا ط فنت ؤدجون د ؤدجون أد گونت ؤك وژ ن ئغال ن أل م ي أت سهويد ؤگا أت سلد أدوي ن أمن ژ اضون أم تاسيرت أتن تژرد ؤگورن س ات غاسرو دمنت ن سن نتنني د فس اطو ز ملت مق ريت ئمول أگار اس د فس اطو تگوريا ن سنت ن س اعت. س أد و اس س لغرب ؤسف مق ور س ئس أن كم فس اطو نيت ئباضيا كر زن ئمول غر سن )ص 18 ( أزم ور د تات ن د تغاط ني ئمول د تيلغمني يدروس. أن ادل س تيقسبت ن ؤجلني ديس متزگيدا مش كيت أ تيگ ؤير ن تيد ار تال أف ئغف ن حتفافت س أد و س ؤسف د أزم ور يوسد س ش رق ن س. س ات س تيقست ن ]ؤ[شباري أگار اسنت تالت مش كيت دد نيت أف ئغف ن حتفافت ديس متزگيدا د أمن ن سنت سي تيط ن متوگط تال د أمل اس ن درار ؤن وش أن سيول غف س. س ات ؤشباري غاسرو ن تالت ن ؤميران أگار اسنت درار. يودن توه أف توه تال دي بوط ن درار ديس متزگيدا س ات س تالت ن أزم ور س أد و اس ملقام م الون اس بوشيبا تژارون ديس تسدنان د ئرگازن غاسرو ووه أ ييگ متيضي ن تيد ار ئباضيا. س أد و غاسرو تيقسبت م الون اس متوگط ديس متزگيدا تال د أمل اس ن درار مت اگل دن گ اس تالت ن ؤميران د س أد و س أت ئگناون أت يگ شارت ن ئفاس ن. س أد و اس تيط ن متوگط مق ريت مفنونيت تت سسو تزداي د أزم ور د جتيمي أد گونت ؤفس ن متيضيوين هوگ ان أمن ن س ئن أت گناون كامون دي أسغ ن أبو عوبيدا د أمل اس ن متزگيدا د ديس ئفرون مق وريت هوگ ان ديس )ص 19 ( أمن تسسوون س ئسنت جتيما يوه. أف يوه م الون غف سن يودان ؤگورن ئن أمن د أت ئگناون د تاسون اسن د أمن د تيط ]ت[وه توسد د أمل اس ن أژرو أت سكم د ديس ؤفس ن أگناو أمقران تسيردن س أد و س تسدنان ئقب اش د طودفت س ات س تانوت أت تطشارون س ئس يودان تال د أمل اس ن درار أمن ن س حالون ئمول. د أال غ ن متوگط غاسرو ن أت ئگناون يال دي خلوشت ؤل ديس ش أزم ور ديس تزداي رخانت ين ط س ئس أژرو سي كول أمكان هوگ ان س ئس يودان ئن ج فارت ديد ن ؤسف أمقران م الون اس ؤسف ن ز رگا ينغل دي ج فارت يفال أف شكشوك. دد شكشوك غاسرو ن شوگران د لبدرانا يسطشو أف تيط ن أمن ديس تزداي ئمول تگ ون ديس ئغماين دد نيت متورت ن لوخم ئباب ن س ئنحيفن. د أت ئگناون ديس ملقام ن أبي عوبيدا دن گ غاسرو يط ف ديس ملقام ن أم ي يحيا س أد و اس يبعد غف س أش ار غاسرو يوه ديس متيضي د زگني ن تيد ار ص نعت ن سن تسار ئموقرانن د ئمشكانن. س يوس ألي د بريد ن ج فارت أت اس د ئن غاسرو ن جادو )ص 20 ( يال د ئغف ن درار س ات س تالت ن أزم ور س أد و اس أژرو د أمل اس ن س شارت ن متزگيديوين د س أد و اس ؤدجوت م الون اس متزگيدا ن خلوخت د تيدي أم ي بيدت أگناوني. د متزگيدا ن غاسرو أت ئگ ؤفس ن متيضيوين ن تيد ار تس اوون يودان ن س سي تانوت ن ملتت حتالو د حليوان س اوون سي تانوت د أمل اس ن درار أگار أت ئگناون دد جادو. غر سن أزم ور يرخا د تات ن رخان]ت[ غاسرو ن جادو نيت أمقران دي فس اطو ديس ملودير د لعلم ديس أقدمي أمكان ن لكتوب رخان د تنميرت موق ريت يزدغ ديس حلاج عبداهلل بن يحيا أباروني أمقران ن ئعز ابن دي درار ت نط غف س حللقت ن ئروان. س ات جادو غاسرو ن مز و مق ور ئمول يال دي بوط ن تالت دي ئغف ن أژرو د ديس شارت ن متزگيديوين د أمل اس ن غاسرو دد سنت دي ملدينت ؤدجوت م الون اس أم ي نوح د تيدي م الون اس أم ي يونس دد غاسرو وو أ ييگ ؤفس ن متيضيوين ن تيدار. س اوون سي تيط ن مز و تال س أد و غاسرو ديس تزداي ئمول تهوگا )ص 21 ( ئن ؤسف ن ز رگا غر سن أزم ور يرخا د حليوان يرخا كر زن نينت دي ط اهر ئمول د ج فارت يدروس دد ييدي كر زن د ج فارت ئمول د ط اهر أش ار د غرب سي مز و أت هويد ئن ؤسف ن ز رگا يدغرق ئمول يطشار س تزداي ديس تاال ن أمن مق ريت تسيوط ئن شكشوك دي تگرست. س ئس أت اليد ئن جم اري ميژون أف سن ن ئغاسرا أگار اسن متزگيدا م الون اس نان ا مارن تال دي س يرا ن أحمد أشم اخي تسطشو أف ئغف ن أژرو مق ور ئمول. 108
111 أمشاخي غربي اس أزم ور يرخا دي ز ملت مق ريت غر سن ئساغ ن أش ار د س اوون سي تاال ن ز رگا. تبعد غف سن ئمول ديس سن ن متيضيوين د زگني ن تيد ار غر سن متداي رخانت د حليوان يرخا. بحري ن جم اري تيقسبت ن أت ئندباس تال أف ئغف ن أژرو ديس متزگيدا مش كيت د ئباب ن س تگ ون تسارا س اوون سي تانوت تال د بوط ن حتفافت تبعد أف تيقسبت غربي اس ز ملت متقرانت ديس أخريب مق ور د أمل اس ن أخريب متزگيدا. س ات أخريب تالت ن ؤم ط بول )ص 22 ( ديس أزم ور يرخا أد گون ؤير ن تيد ار م الونت تيمازيغني: ووه»ؤل غر سن تزم ورت دي ؤم ط بول ؤل غر سن غير لهول«. س ئس بحرا أت اس د ئن تيمزغورا دد نيت متژون أف سنت ن تيقسبني تال د أمل اس ن أخريب د أمل اس ن ز ملت ديس متزگيدا م الون اس أبو منصور ئلياس نيت سي ئمقرانن ن ئنفوسن ئمزوارن سي كانون أت روستوم د ئجل يدن دي تيهرت د أمل اس ن س أسغ ن أمن س اوون يودان ن تيقسبني أمن ن أنژر. غر سن ئساغ ن ئمول د تينا بعدنت غف سن ال نت دي تالت ن ويفات قبلي اس ز ملت متقرانت أد گون متيضي ن تيد ار أگار اس د تقسبني تقبليني تگوريا ن س اعت. س ئس أد ناس ئن ويفات دد نيت قبلي ن تيمزغورا تال أف ئغف ن حتفافت س شرق ن س ز ملت ديس أزم ور يرخا م الون:»أل م ي أ يوقا طمژين سي ديسير د دي سي ويفات مل د ونيت تفات«. ديس متزگيدا مق ريت س أد و اس ؤسف ن متزداي س دن گ اس أخريب ن ويفات أد گون متيضي د ؤير ن تيد ار. س ات س تيقسبت ن رگرگ تال أف )ص 23 ( ئغف ن أژرو د أال غ ن تالت ديس متزگيدا مش كيت س أد و اس س لغرب ؤسف ديس تانوت ن أمن س اوون س ئس أت رگرگ د متزدا دد نيت ط فنت ؤدجوت د ؤدجوت أگار اسنت حللف ن أژرو أ تيگ رگرگ زگني ن متيضي ن تيد ار شرقي اس د قبلي اس أزم ور يرخا. غربي اس غاسرو ن متزدا أف ئغف ن حتفافت س ات س تالت ن أزم ور بحري اس د غربي اس ز ملت ديس سنت ن متزگيديوين ؤدجوت م الون اس حتواريت د تيدي تال دف ر غاسرو. د أمل اس ن غاسرو سن ن ئفاس ن ن تيد ار ن ئبياتن م الون اسن ش وي اب د يودان ن س ئغاسرا د ئربيدن كر زن ئمول غر سن أزم ور د تات ن يرخا دد غاسرو يوه يتگ سنت ن متيضيوين ن تيد ار. ديس س ات س دي لغابت سنت ن متزگيديوين ؤدجوت م الون اس حتواريت متقرانت ن يودان ئمزوارن تسطشو س جلير د أدغاغ تال د أمل اس ن لغابت ئمود ان 62 ن س ديسن تيرا ؤل يت يس ن ؤدجون سينغ ماي ديس م الون ئروان توه ن يودان جلوه ال س ات سيدنا موحمد د متزگيدا تيدي م الون اس أبو زكريا )ص 24 ( ت وكيتي توسد دي أيدر ن تالت ن أزم ور تغزو تغازا س أد و متورت تال س لغرب ن حتواريت. 62 ئمود ان هي األعمدة وهي عربية ألن أل نفوسة الينطقون العني صريحة فيقلبونها ألفا لينة في أغلب األحيان ويحذفونها أحيانا أخرى كقولنا أراب بدل عرب. 110
ئغاسرا د ئربيدن لفصل دي متورت ن ر حيبات س يوس أت اس د ئن غاسرو ن ئنر زگني ن س ئبياتن دد زگني ئمازيغن يال د أمل اس ن ز ملت غربي ن متزدا ديس متزگيدا ين ط س ئس أزم ور أ ييگ زگني ن متيضي ن تيد ار ئباضيا س اوون سي تانوت تال قبلي ن غاسرو تبعد ئمول دي بوط ن حتفافت د أمل اس ن ؤسف. س ئس أت اس د ئن ئجيطال غاسرو ن ش يخ سماعيل ؤ موسى باب ن ت واليف ئمقرارن دي بريد ن ئباضيا يلول دي درار دي غاسرو يوه دد مي ت د ينطل دي متزگيدا متقرانت دي جربا ديس متزگيدا م الون اس أجيطال د أمل اس ن أخريب يقرب ئن غاسرو س ش رق شرقي ن متزگيدا تالت د}ه{د نيت د أمل اس ن لغابت س اوون أمن ن أنژر غر سن ئساغ ن ئمول ميژون أف سن ئغاسرا أد د اسون زگني ن س ئباضيا د زگني ئبي اتن د غاسرو شرقي د أغربي ئبياتن وحداسن. يال دي ئغف ن درار )ص 25 ( ين ط س ئس تيالتن ن أزم ور سي كل مكان غر سن تانوت تبعد ئمول أ تيگ متيضي د زگني ن تيد ار. س ات س أخريب أگار اس د أجيطال تگوريا ن زگني ن س اعت د أخريب ووه م الون اس أخريب ن ر حيبات د أخريب ن ماسني يال د أمل اس ن لغابت ديس ئمالكيني سن ن ئفاس ن ن تيدار ئمازيغن ديس متزگيدا مق ريت ئمول م الون اس متزگيدا ن ماسني غر سن أزم ور يرخا أخريب ديس أ ييگ سنت ن متيضيوين ن تيدار. س ئس س لغرب غاسرو ن حلومران ديس متزگيدا م الون اس متزگيدا ن ئمرساون تال س ات غاسرو أف ئغف ن أژرو حلومران زگني ن سن ئمازيغن دد زگني ن سن ئبياتن تسطشو أف ئغف ن أژرو س اوون سي ئساغ ن دد غر سن تانوت دي بوط ن حتفافت س مبح ر د أمل اس ن ؤسف ن تزداي ئدغرق ئمول دد نينت أد گون متيضي ن تيدار أزم ور ن سن يبعد غف سن سي شرق د لقبلت. غوربي اسن سنت ن تيقسبني ط فنت ؤدجوت د ؤدجوت تقبليت م الون اس أت ملتيوين ديس متزگيدا مش كيت يسطشو ت أم ي حمد ؤ حلاج أباروني سي أروان ن درار )ص 26 ( تال د أملاس ن تيقسبت دد نيت توس د أف ئغف ن أژرو د أملاس ن س تيدار ن يودان ن س دد نينت ئمازيغن ديس أ ييگ ؤير ن تيدار. تيقسبت تابحريت م الون اس أت بوجديد ئمازيغن تال د أملاس ن أژرو س أد و اس س لغرب ؤسف ئدغرق ئمول ديس تزداي تال ديس تيط ن أمن س اوون س ئس دد نيت أ تيگ ؤير د سن ن ئفاس ن ن تيدار. س يوس أد ناس ئن تيقسبت ن خلطوع تال غربي ن حلومران أگار اس د حلومران خللق مش ك د خلطوع يوس د دي ئغف ن درار ين ط س ئس أزم ور يودان ن س ئمالكيني ديس سنت ن تيدار ئمازيغن أ ييگ سن ن ئفاس ن ن تيدار س اوون نينت د تيقسبني تيمزوارين سي تيط ؤدجوت. س يوس غرب د بريد أت اس د ئن ملشهد ن ملشايخ ييه نغون تن دد نينت تژال ون د أملاس ن ؤسف دن گ حتفافت غرديسن متزگيدا تال دوس ]أ[ن تيرو تصم يت }ت{ ق يمون ئدم ن ن سن ئن تيرو زوگ غنت دهك غف سن تكوف ت ن ك س أش ار ن تكوفاس أت اف د ئدم ن دي تكوفت سسنت غف سن )ص 27 ( أك سيوطن ئن غر سن أگار اس د خلطوع تگوريا ن زگني ن س اعت. س يوس أهوا د ؤسف مبحر أت اس د ئن ؤنزيرف تال أف حتفافت س لغرب دد نيت ئمازيغن د ئبياتن ديس متزگيدا ئباضيا قبلي اس أزم ور يرخا دي ز ملت مقريت ئمول أد گون متيضي ن تيدار س ات أت بوجديد أگار اسنت خلوش ت. س ئس غرب أت اس د ئن غاسرو ن لگنافيد دد نيت ئمالكيني يال د أملاس ن خللق ين ط س ئس د املاس ن لغابت ن أزم ور غر سن ئساغ ن د تانوت س أد و اس غاسرو دد غر سن متداي رخانت أد گون متيضي ن تيدار أگار اسن د ؤنزريف تگوريا ن شارت ن س اعات. س أد و اس س مبحر خلوش ت مق ريت ئمول ديس تيقسبت ن ش وايب مش كيت أ تيگ شارت ن ئفاس ن ن تيدار تال د أملاس ن حتفافت. دن گ اس س لغرب ز ملت مق ريت ديس دوس تيقسبت ن يودان ئمزوارن قبلي أخريب ن س المات مق ر ئمول ديس متزگيدا مق ريت س أد و متزگيدا أندور ن يودان ئمزوارن ن باب ن أخريب ديس ؤفس دد سن ن ملقامات ن دي م الون اس )ص 28 ( تانفوست غف سن: ييس ي ؤدجون أمكراز دي شروس يتب ي ئردن رخان سي يشيشال د يجرو يردن ن س أتن 113 112
أمشاخي ييگ د گودا تق يمون دوس نودو بكمال يتسكن ئن يودان أيتني ن س ئهياال ؤل اش مام و أم نيت ژارون ديس يودان ن ]و[خريب ؤه ن سالمات دد نينت أگار اسن تاگوريا ن زگني ن أس. تيك لت يوسد باب ن گودا ن ئردن ن باب ن ]و[ندور أمقران ينسو غر س. ميلو باب ن أندور ئن ئشمجان ن س:»ق نت أف ئلغمان دي تيك لت ؤدجوت أت تطشورم تشوماي دي تيك لت أت سهومي غف سنت دي تيكلت ؤفس دد سن ن ملقامات.«أن تاسك يرت ئگون ئشمجان سيه د أرگاز يط س. أندور ؤه سي عصرن دي تيك لت يهوا دي يقو ا تاطونت ؤدجوت يهوا د أملاس ن تيجنت ن دي يق يم ئژاض أم ؤسف. ميلو أرگاز ئ باب ن ]و[ندور:»ماي ؤسف ؤه يژاض ساه «ميلو:»ط س ؤال مساال. كان ئشمجان عصرن أندور«. يك ر س يوس أرگاز ئه يگور ئن غر سن ميل اسن ئن يودان ن س:»ؤل غرنغ نتشن مساال«. سا سيه ؤل يدجو ئردن ن س ئن )ص 29 ( بر ا. توقا تنفوست ن ئمزوارن. ]أ[ن دول تيرو ئن أخريب ن س الما مق ر ئمول متورت ن تيرزا ين ط س ئس أزم ور بحري اس غاسرو ن س الما دد نيت ئبياتن غر سن تيقسبت س ات غاسرو أگار اسن خللق مشكيت دد غاسرو يال اف ئغف ن حتفافت س أد و اس تيط ن أمن س اوون س ئس ديس أش ار ن تزداي غر سن متطشني ئمول د أزم ور يدروس أگار اس د لگنافيد تگوريا ن س اعت. غربي ن س الما غاسرو ن گطروس يال د أمل اس ن ز ملت زگني ن س ئمازيغن دد زگني ئبياتن م الون اسن لفياصال ال ن أف ئغف ن تالت غر سن متزگيدا س اوون سي تانوت تال س ات سن د س ات سن أش ار ن تيد ار وحد اسنت دد نيت 63 أد گون متيضي ن تيد ار غر سن ؤسف مق ر ئمول م الون اس ج يوش ديس تزداي رخانت د ديس سنت ن تقسبني متقرانت د متشكانت يودان ن س ؤطنن س لوخم. دي ئغف ن ؤسف متزگيدا م الون اس نان ا تاال دي تشق ي ن أژرو دي بوط ن أژرو تال ئغاسرا د ئربيدن تكمو )ص 30 ( س ]أ[دواس مق ريت تطشار س أمن س اوون س ئس يودان د حليوان أمن ن س حالون ئمول قبلي ن متزگيدا س لغرب دي أژرو تقديت ن ئطار ن ن تغاطني ن نان ا تاال كمون ئطار ن ن سنت د أمل اس ن أژرو ال نت تقيمونت أن تيرو. ين ط س ئس أژرو سي كول أمكان دد نيت قبلي ن گطيس أگار اسن تگوريا ن شارت ن س اعات د أال غ ن بر سوف أخريب مق ر ئمول م الون اس شروس ديس متزگيدا ن أبو معروف باب ن تنميرت مق ريت دوس توقا ملوديريت ن فس اطو. 63 لعله من األنسب أن تكون نينت. 115 114
ئغاسرا د ئربيدن 117 لباب دي ملوديريت ن اللوت لفصل دي متورت ن حلرابا أن ادل تيرو س شرق سي متورت ن حلرابا سي خلشت ديس غاسرو يال د وكرمي ن درار ين ط س ئس أزم ور دد نيت درار يولي مصعد ئمول يال وحدس د أملاس ن خلوش ت م الون اس ئغف ن زعرارا غاسرو مش ك ديس أ ييگ ؤكژ ن ئفاس ن ن تيد ار ين ط سي درار متطشني رخانت تزداي أش ار يودان ن س ئمالكيني )31( ملون ف درار ووه ديس ؤقدو ن لفجرت. س أد و متورت غربي اس تيقسبت مش كيت م الون اس دگ ي تال دي اال غ ن درار خلوش ت تط ف د أخريب يال دوس دد نيت ئمالكيني أد گون سن ن ئفاس ن ن تيد ار. دن گ خلوش ت دي ئغف ن درار د أمل اس ن ز ملت أخريب مق ر ئمول ديس متزگيدا د أندور ن أزم ور ئن تيرو يژاض س ات أخريب ؤسف ن تزداي د ]ؤ[ز مور ئدغرق ديس أمن ئمول دد نيت س ]أ[د و غاسرو ن جريجن. س مبحر دن گ اس س لقبلت جريجن تال أف وكرمي ن درار ديس متزگيدا دد نيت ئباضيا س ات س تالت غربي اس أزم ور ديس أ ييگ متيضي ن تيد ار يودان ن س تفغن ئمول ئن جربا نز غن ديس ئگرميلن. قبلي اس يرخا غاسرو م الون اس بگ اال ديس زگني ئمازيغن دد زگني ئبياتن غر سن تينا ئمول نزغن تگ ون ئغماين يرخا د ئباب ن أزم ور د حليوان ديس متزگيدا دد نيت أ تيگ متيضي دد سن ن ئفاس ن ن تيد ار ال ن د أمل اس ن لغابت دي ئغف ن تالت. غربي اس غاسرو ن بگيگيال يال د أملاس ن لغابت د يودان ن س ئمالكيني أشار )32( س ئسن ئمازيغن ديس متزگيدا. بحري ن جريجن غاسرو م الون اس تينزغت يال أف ئغف ن حتفافت شرقي اس تالت زگني ن س ئمازيغن دد زگني ئبياتن ديس متزگيدا ديس تد ارت ن ملودير يتقيم ديس أل م ي أد ياس ئن حلرابا قبلي اس أزم ور أ تيگ زگني ن متيضي دد سن ن ئفاس ن ن تيد ار تبعد أف جريجن. غربي اس تيقسبت م الون اس ؤم صوف ار زگني ئمازيغن دد زگني ئبياتن تال د أمل اس ن درار أ تيگ سن ن ئفاس ن ن تيد ار. غرب أت اس د ئن غاسرو ن مرگس يال د أمل اس ن ؤسف دد نيت ئمالكيني غربي اس تدزيرت م الون اس أزازيرا أژرو ميونقت سي كول أمكان ديس ئمي ؤدجون يوعر ئمول دي ئغف ن س أمكان ن ئبرگان ن يودان ئمزوارن كانون سكرمن ديس ئمان ن سن رولن سي لعادو ديس أسغ د أمل اس ن س ئن تيرو يال س أد و تادزيرت ؤسف مق ور ئمول د خلوش ت موق ريت ئمول. غربي اس دي ئغف ن حتفافت غاسرو ن تندميرا غربي اس ز ملت مقريت تطشار س أز مور يودان ن غاسرو و}ي{وه غر سن تزداي رخانت )ص 33 ( س اوون سي تانوت تال س ات سن د أمل اس ن تالت. نينت ئمازيغن ديس متزگيدا تغزو تغازا س ]أ[د و متورت تط ف دي غاسرو س مبحر دد نينت أد گون زگني ن متيضي ن تيد ار. يط ف ديس أخريب س لغرب ديس متزگيدا ؤدجوت مش كيت د تيدي متزگيدا ن أبو نصر باب ن لبيات ئمول س ئسنت»النونية«دي بريد ن غ. غربي ن أخريب أمقران أخريب أمشكان ديس غاسرو ن يودان ئمزوارن د أمل اس ن س تيقسبت ئباب ن س ئباب ن أخريب كانون ف غن س ئس د تيرو دولن اسد ال ن ديس أد گون شارت ن ئفاس ن ن تيد ار. تال د أمل اس ن درار س ات س لغابت ن أزم ور س دف ر اس حللق مق ر يهوا مغر ب بحري ن حللق تطشار س أزم ور د متطشني س ]أ[د و سن ؤسف مق ر ئمول أگار اس د تي ن طمژين ديس تزداي يرخا تيني ن س تگنانيت ول اش أم نيت دي درار ديس أش ار ن متطشني. دن گ اس س لغرب دي ئغف ن حتفافت غاسرو مق ر م الون اس تي ن طمژين ديس لغابت مقريت ن أزم ور د متزگيدا تال دي ئغف ن درار س ات )ص 34 ( غاسرو س لقبلت غر سن ئساغ ن ئمول س اوون س ئسن أل م ي أد ؤقان س اوون سي تانوت تال دي خلوش ت. س مبح ر ن غاسرو دي ؤسف أمقران س أد و غاسرو ئهوگا ئن ج فارت ينغ ل دي تيجي أخريب أمقران ن ئنفوسن ئمزوارن د تيرو قيمونت كان تينا ديس رخانت د أمن ن سنت يرخا د تگزاللني أف ؤدم ن تامورت س نن تنت يودان لكول ئمازيغن د ئبياتن هوگان غف س ئبياتن دي نودو. 116
أمشاخي دن گ اس مصعد دي ئغف ن أژرو ز ملت ن أزم ور مق ريت ديس أخريب مق ور م الون اس أخريب ن فرسط ا د أمل اس ن س متزگيدا ن فرسط ا س ات ز ملت س لقبلت غاسرو ن فرسط ا يال د أمل اس ن درار ديس متزگيدا ن أم ي يحيا فرسط ايي أگار اس د تي ن متژين ؤسف مق ور ديس تزداي رخانت د ديس تالت تنغ ل ديس تولي مغر ب ديس تيط ن أمن س اون س يس أت فرسط ا دد غر سن تانوت س ات سن دد نيت ئمازيغن ئباضيا غرسن غاسرو تيگون ديس ئردن د متژين د دينل ي د تودفت د ماي غر سن يال ديس غف س نيلتي. س يوس غر ب أت اس د ئن كاباو نيت ئباضيا د أمقران )35( أف ئغاسرا يايط ن حلرابا د يودان ن س ئروان عزمن يرخا س ئسن تيگون متوسني دي ملوديريت ]أ[ ييگ ؤفس ن متيضيوين ن تيد ار يال أف ئغف ن درار ن طنت س ئس تيالتن ن أزم ور د تزداي س ات س متزگيدا م الون اس قشقاشا تغزو تغازا د أمل اس ن س أسغ ن أمن ن أنژر مق ور ئمول تط ف ديس متزگيدا تاترارت س لغرب نيت ن أم ي سعيد ن أيوب دن گ تامزگيدا تاجب انت. غاسرو يوه خلشايش ن س طشارونت س متداي ؤل اش دي درار مام و غر سن متداي أم نينت د يودان ن س قو ان ئمول غر سن تات ن رخانت د أزم ور يرخا. غربي اس ؤسف مق ور ئمول م الون اس ؤسف ن ش يخ دي ئغف ن س س لغرب زملت موق ريت. د أت كاباو م الون اسن ئنفوسن ئفردين ال ن ديس يودان رخان غر سن تيط ؤدجوت د ئرگازن ن سن ؤجار ن تسدنان تقيمون أن أد وس رن ؤل جن فن. لفصل دي تامورت ن حلوامد أن ادل تيرو سي أخريب ؤل ديس ش يودان د تيرو يطشار)ص 36 ( س ئبياتن ئمالكيني دد نيت د أمل اس ن لغابت ين ط س ئس أزم ور د متطشني س اوون سي تانوت تال غربي اسن دي تالت تبعد أف أخريب دد غر سن ئساغ ن دي أخريب غربي اس غاسرو ن تيركت ئمالكيني مش ك يال أف ئغف ن درار س ]أ[دواس تالت غربي اس غاسرو ن خلربت دد نيت ئمالكيني ديس سنت ن تيد ار ئمازيغن ئباضيا. يال دي ئغف ن أژرو قبلي اس حللق ديس تيط ن أمن س اوون س ئس د لغابت ن سن تال س }ن{ مبح ر دي ز ملت أزم ور د متطشني ول غر سن ش تزداي. بحري ن خلربت ]ن[ جملابرا دد نيت تال أف ئغف ن حتفافت يودان ن س ئمالكيني. س يوس غرب أت اسد ئن غاسرو ن أت محمود م الون اس ئمزوارن ويغو يودان ن س زگني ئمازيغن دد زگني ئبياتن يال د ئغف ن درار ين ط س ئس تيالتن سي كول أمكان غر سن تانوت س شرق د أمل اس ن تالت ن أزم ور دد غر سن تيط س ]أ[د و غاسرو س لغرب د ديس متزگيدا مق ريت أد گون متيضي د زگني ن تيد ار. س ئس أهوا ئن أال غ ن أژرو ديد ن حللق أت اس د ئن ؤسف )ص 37 ( يال أگار اس دد اللوت }ئمول{ يزگرت يرخا ديس تزداي د متطشني رخانت س ئس أت اليد مغر ب أت اس د ئن غاسرو أمقران ن اللوت يال أف ئغف ن أژرو س لغرب س ]أ[دواس د أال غ ن أژرو. س شرق تيط اوين ن أمن رخانت د تانوت تسسون س ئس تات ن د تيدي أد گون ديسنت ئغماين د ؤدجوت م الون اس تاغليس تطشارون س ئس يودان ن غاسرو دد غر سن تانوت تال س ات غاسرو د أمل اس ن حللق س اوون س ئس ت ورك د أمل اس ن س تاحنوت ن زنزي د متسغيوت ديس تاسيرت ن ژاضي د فيرنو ن ]و[غروم يزدغ دوس ملودير د ت ورك ديس ئمرودن مق ورت. 64 دي ئغف ن ودرار س لغرب ن غاسرو ]دي[ زملت مق ريت ئمول د أزم ور ن س يبعد تگوريا ن زگني ن أس س لغرب د]ي[ لقبلت غر سن تينا م الون اسنت حلسيان ديسنت أد گون 64 لعله من األصوب أن تكون ئمرودن مق ورن مدافع كبيرة. 119 118
أمشاخي ئغماين دد ژاليم د تيش رت د فلفل ديس تزداي غاسرو ن اللوت أ ييگ شارت ن ئفاس ن د ؤدجون ن متيضيوين ن تيد ار ئمازيغن ئباضيا أگار اس )ص 38 ( د حلوامد تگوريا ن زگني ن أس غاسرو يوه ديس غاسرو وايط مش ك د أمل اس ن س ديس أ ييگ ؤير ن متيضيوين ن متيدال تسكرمن ديس ئقب اش ن سن غف سن نيلتي ؤدجون س متديت ئن متديت أد اسون ئباب ن متيدال س تنيسا ن سن تاكمون تارون متيدال تاوين تنوبت ن تاد ارت دد منسي ن تغال ني د ماي يال ن تزنزي تيگون غف س أدال ل دي متديت ئه أت زنزون. س أد و غاسرو يوه }أمشكان{ س مبح ر متزگيدا متينجت تژال ون ديس يودان ئمينجن م الون اس متزگيدا متقرانت س أدو اسن أغلض ن ئعزابن س ات س متزگيدا تاترارت. د أت اللوت ييه ن طن أف متزگيدا ن سيدي خليفا ديس أش ار سطشون ت د تسطشي د يودان ن س ؤگ اتون زرزر د تيرژژت تاويند ئسان يرخا د درار ن ئنفوسن ول ديس ش غاسرو مق ر أم اللوت. س يوس غربي ئن واز ن أگار اس دد اللوت تاگوريا ن أس يال أف ئغف ن حتفافت ديس متزگيدا مق ريت يودان ن س ئمازيغن س أد و اس س لغرب ؤسف مق ر غر سن متطشني رخانت دي ؤسف )ص 39 ( دد نينت أد گون سنت ن متيضيوين دد زگني ن تيد ار س اوون سي خلش ت سي تينا د لغابت ن س س لقبلت تبعد د نيت تنگ اروت ن درار ن ئنفوسن س لغرب. لفصل دي لووالت ن درار ن ئنفوسن د س ماني تاسون د ييه ن يفرن لباشا د لقاضي د ملوحاسب تاسون د سي ستامبول د لكاتب د سندوقامني ئباب ن يفرن د لعضاوت س ئسن. دي فس اطو ملودير يتاس د سي طرابلس د لكاتب سي يفرن د لعضاوت أت فس اطو د لقاضي أتوركي سي طرابلس د ملوفتي د لعضاوت أت فس اطو. دي اللوت ملودير د لقاضي سي طرابلس د لكاتب سي يفرن د لعضاوت سي اللوت. 121 120
لفصل دي بريد ن مليري ن ئباب ن درار أد نطرن أف غاسرو سي ئغاسرا ؤفس ن متيضيوين ن ئمحباب تاسون تيرو ئباب ن غاسرو دد حسنب 65 ئرگازن د ئلغمان ئغف ئغف د ئفوناسن سن سن س ئغف د تات ن سن ئفاس ن س ئغف د تغاط ني ؤكژ ن ئفاس ن س ئغف د تزم ورين ؤكژ ن ئفاس ن )ص 40 ( س ئغف د تزداي ؤير س ئغف د متطشني سنت ن متيضيوين س ئغف. تيرو جرون ئغفاون دد ژونون تيرو ؤفس ن متيضيوين ن ئمحباب أف ئغفاون كم ا يوس د ئن ئغف ن لگروش فكون غف س باب ن ئمول ئمول دد باب ن دروس دروس فكون ئن أمقران ن سن دد نيت يفكو ئن س ندوق أمني. لفصل دي تسطشي ن ئباب ن درار سطشون سي ئمشم د أدغاغ د لغروف أش ار س تساريوين ن أزم ور د ئكوت ان ن تزداي د أش ار كمرنت سي ئمشم أت گون س أد اي تسقيفني د تزقوين د ئكوكناون د س دن گ متيدال د لبراج يوه ن ئمازيغن ن يفرن د أت تغوزيا د تروميت د خلاليفا د ر ياينا د ز نتان زگني ]ن[ تيد ار ن سن س أد و متورت غزونت د تغازا د ر وجبان د أت فس اطو د ماي يق يم ئن واز ن }سي{ سي ئمشم د أدغاغ. 65 في اخملطوط حبسن ولعلها تصحيف من حسنب ليستقيم املعنى. 123 122
ئغاسرا د ئربيدن 125 لفصل دي متد ورت ن ئباب ن درار ن نفوسا تامد ورت ن سن سي تيرزا كر زن دي د منت د]ي[ خلشايش د ج فارت د ط اهر. يفرن ج فارت ن سن گط يس د ملنشار دد سوف )ص 41 ( أثل 66 د ملقالب خلاليفا د ر ياينا ؤسف ن سكفل د ملوهل ز نتان د ر وجبان لبيضا د د ناجي فس اطو د ر حيبات غد و. لغابت ن سن أزم ور تب ني ديس دي تگرست }ا{ ت ادلن سي كتوبر تب ني د ت گون ]ت[ دي تزقوين د ئگاجيون أ يق يم أن يغمو صبيح أت سفغون ]د[ أت سق رن ؤس ان تاوين]ت[ ئن أندور تگ ون دي ئفرون تق نن ألغم دي عقا دد عقا أدغاغ مق ور يزگرت أش ار ميگرگب ئبوراع د أمل اس ن س س أد و اس لفرش ن أدغاغ لوسع ن س شارت ن ئغال ن ألغم يتسون ط عقا د أمل اس ن أفرا د أفرا يسطشو سي ئمشم ئولي سن ن ئغال ن د تگ ون اس ؤيدر يولي زگني ن أغل نيت يتطف تكلوت دد سوددن تيرو أوفاق د أمل اس ن لفرش أت يط ف سي ن كوتو يزگرت يط ف ئغف ن كوت و دي مارو ن أندور س ياه د س ياه ت اوين قشقوش وايط يزگرت شارت ن ئغال ن تسكمون ت دي بوريع ن عقا د سكمون ئغف ن س ؤدجون دي أوقاف د أت ط فن ]ت[ س قشقوش مش ك ط فن عقا سي بر ا س تالوحت دد س بوراع ن قشقوش ؤه يكمو دي بوريع 67 ن عقا س برا سكمون )42( ديس قشقوش وايط مش ك يط ف تلوحت د}د{ عقا د يق يم عقا ول يگ ور ال ساه ال ساه يتن ط د أمكان ن س دي ئغف ن قشقوش وي ن برا يتاس د سي ؤيدر ئن بر ا د ن گ اس يف غ زگني ن أغل تق نن ديس ألغم د أ يق يم يطنط أف أفرا ينز غ دي قشقوش ؤه دد نيت يتسون ط دي عقا دد عقا يتن ط أف لفرش يراژ دي أزم ور أل م ي أت يدج د أرن يتسوف غ د أرن ئه ئن بر ا أت يط ف ؤيدر ئه. نط رن أزم ور س تاسونيت دي بوط ن أوقاف يتف غ أش ار أش ار أل م ي أ يوقا أزم ور ن أندور سي ؤير ئن ؤير د سن ن ئفاس ن ن تويباتني. س يوس غر سن تشوماي تي ن تيورين أم ئسناين ئماون ن سنت تي وقت أتن طشارن س تكل وت أتن تاوين ئن ؤقدو ن تشوماي أد سرسون ؤدجون أف ؤدجون أن أد اوطن ت ك ژ ن ئفاس ن د ؤقدو ديس تاطونت ت اوي ئن تگر ميت ن أمل اس أمرجني د دي. 66 كذا في اخملطوط وفي الترجمة أتسل. 67 كذا في اخملطوط ولعلها بوراع. س ئس تتوازان أمرجني يق يم س أد اي د دي أي الي مصعد د يف غ سي تگر ميت أن أمل اس أ يكم دي أل م ي أ تطشار تي ن أمل اس س أمرجني. ديس ؤقدو )ص 43 ( دي بوط ن س يغمس س تاغريت يتسوف غ أمرجني ئن بر ا تسمونقزن س ئس أمرجني. ئباب ن درار تژ ان متداي ئمول د تژورين متيلن ديسن س ؤل ي غر سن تزداي دروسن س اغون تفوناسني د تات ن د تغاط ني دي تگرست. تعز بن س ئسنت دي ئرجانن دي ر بيع تف غن س ئسنت ئن ج فارت د ط اهر س ئبرگان تتبعن تيگا 68 ماني تال أل م ي أد ياس ئمجار ن مندي أد سكمون تسدنان ئن ئغاسرا }ؤ{گ ورن ئرگازن ئن ئمگار أد مگرن د أد شيشلن ]د[ أد سكمون طمژين. ]أن[ أد هوان متطكان ]أد هوان[ يودان ديد تسدنان ن سن ئن متطشني ئن خلريف د أ د ولن ئن ئغاسرا أد ف غن ئن تيرزا دد أد جون تسدنان تگ ونت دي تودفت ئرواط ن سن ئحولني د تكوب اتني. 68 لعلها هنا تيك ا وهي العشب أو الكأل. 124
ئغاسرا د ئربيدن 127 لفصل دي ئسالن ن ئباب ن درار أت ادلن ديس أس ن خلميس سي أت الي توفوت أد اوين ئلغمان د أد گون غف سن برگن أد ؤگورن ئن ئسغارن تاسونت د تسدنان أد اوينت طمژين أتن تارفنت د أد قيمونت أف تسارا أد ژضونت أسو يك وي )ص 44 ( ن طوم ن د أرن وي ن أرواي د أد ك رنت أش ار س ئسنت أت سيف ونت د أش ار تگ ونت توقديرين أف تفاوت أد سوونت أن أد اسون ئباب ن ئسغارن أد افون مكلي ميسرس أد تشون ئرگازن نينت ئمزوارن د أد تشونت تسدنان أن متد يت أد اسون يودان ئمقرانن ن أغلض أد كمون دي گاجي وي ن تندجيفت د أد اوين د أسويك ووه د دي د تيژيواوين رو ين طم ن }ا{ ت سرسون د ئدوسكان. سيولن ئن باب ن غاسرو أد تشون ئن تغفر توفوت أد سيولن ئشمجان أد سدبدن أد جرون غف سن ئبوشيلن ن غاسرو ماني ال ن أد گون أوزير ؤدجون د أس فكون أقط وم دي ؤفس ن س سي تيرو أ يق يم يتستش دي لعرسان دد نينت ؤل أتن يژار أمخلوق. ئن أس ن لتنني: ديس تف غنت تيعز بني د تسيلوت د أمل اس ن سنت ئن تانوت أد سيردنت ديس ئقب اش أن زگني ن أس أتن توطن يودان س تغال ني د ئشمجان ئن دوس د أد اوين ت س ؤرار د مليز مق ر ؤل أت اف د ماني أت ؤدد سي يودان أن أت سيتفن ئن تاد ارات ن ئباب ن س )ص 45 ( ئن ديط أس گون حلني نيتت د تعزبني ت اسون ئن ئباب ن ئزلي سي منسي ئن أفال ح دد نينت م الون. أيوه ئط ن ت الت ئن ئط ن لگمت. أس ن لگمت: سي أالي ن توفوت ئن تيژارنني دد نينت تستشون د أرواي د ئسان ئمازيغن د ئبياتن ئماللن د ئژط افن ئن توقزين أد اوين ألغم أد گون غف س تدربوكت تسروطن ت صبيح أد سكمون ديس تسيلوت دد بوشيل مش ك د تژيوا ن أرواي أد سكرمن ألغم ئه د أد اسون ئباب ن ؤرار ]د[ ئمناين د ئرگازن د أد اوين تسيلوت ئن أرگاز ن س أد اوطن ئغفار ن توفوت د أد سكمون تسيلوت د أرگاز ن س دي گاجي ن سن أد كمون ديدسن لعرسان د تي ا أد تشون أرواي س ئس تف غن ئن ئمي ن گاجي أد ؤددن س تبندقني ن سن أن أ يقضا أرگاز تغوسا س تسيلوت ؤوتن أييه لبارود أد سلون يودان ملون:»يوه ن يل يس ن ويدي تف غ د د تعيز بت«. تيرو أد غرسن زومر ئبوشيلن ييه د أد ك سن ؤگليم ن س د توسا ن س أت گون دي تفاوت أت تشون ف غن }ئن{ ]سي[ غر سن. )ص 46 ( يق يم نيت د تسليوت ن س ئن أفالح أد ياس أوزير ن س أت يسوف غ ديط ووه ئط ن س بت. 69 أس ن س بت: أد اوينت تسدنان ئسان ن زومر ئه أد گون غف سن دسكو ن أشرشي ئن تعزبني أد كمون غف سن لعرسان دي تدارت ن تسليوت أت تشون د أد ق يمون أد ؤرارن مام و يرنا ويدي س ئخواي د أنگ ز د تعالوليا. س ئس أد ف غن ئن لغابت أد مژونن أف سن واسي غر سن دي ؤفس ن س حلن ي يقيم د لعرسان واسي ول غر س أد اسون أف ئديس أد ق يمون أت مزيني ئن ديط أد ؤگورن أد سمنسني ئن باب ن ئسالن س ئس أد ؤقان ؤفس د سن ن ؤس ان ت تون سي لعرسان ديس يوقا ئسالن. أل م ي أد ياس بوشيل يغس تنجيفت أي سرس أف تبوشيلت أ تيوط تاوطن ئمان ن سن سي ئمان ن سن د ئباب ن سن فك ون ]د[ ت اغون أيتلي. أل م ي أد روان أيتلي أت رولن تبوشيلت ديد ن بوشيل د أت كمون يودان ئصبيحن د أت قضا تغوسا. 69 في الترجمة الفرنسية تصحيف أدرشي. 126
ئغاسرا د ئربيدن لفصل دي مم و يزدغ دي درار ن ئنفوسن يوقا ماي يويد ربي س غرس سي أوال مازيغ ن ئنفوسن أس ن شارت ن ئفاس ن د ؤدجون سي ئيارن ن تفاسكا تامشكانت سوگ س ن سن ن ئفاس ن د شارت ن متيضيوين دد سن. أف ؤفس ن مام و ت يوري: براهيم ؤ سليمان أشم اخي سي أروان ن يفرن. )ص 47 ( نينت أف سن: س ئسن واسي مازيغ د س ئسن واسي يوس د س أمكان وايط واسي مازيغ سي لباگول ئن اللوت م الون اسن ئن تيرو ئمازيغن دد نينت يودان هدان ئمول سوسمن أل م ي أيصار ماساال أت ق يمون ئن دف ر واسي يوس د س أمكان وايط أت فس اطو د أت يفرن ئمزوارن ن سن د أت موستاوا م نغن نينت د أت غوزا رناننت أت غوزا ؤسون د }س{ ]د[ أتن سف غن سي ئغاسرا ن سن ؤسون د ئباب ن لغرب ؤگ اتون ديدسن ييسي أگار اسن ئمزيان مق ورت دي أمكان م الون اس تيغدوا أ گار أم ي عامر د ؤرسط يف منت ديس أت غوزيا. ساسيه يودد بريد ن غ دي يفرن ن طن سي مسوا ئن ئباضيا. يفرن زگني ن سن أت سالما دد نتنني ئصار غف سن أوال ؤه دد زگني أت ؤرسط يف }ؤسون د{ د ئترارن د{ أت فس اطو ؤسون د سي لغرب. أت عمر د أت سلطان يودان وعرن ئمول نينت س أد و أت يفرن. ماغر يفرن نيت تأمقرانت ن درار يودان ن س ئغفاون ن سن ق ورن. سي يوس د أتوركي ئن طرابلس يق يم ديس أش ار ميلو: غس غ أد فغغ ئن ئبياتن )ص 49 ( ؤسون اسد نينت ئن غرس كمون س أد و اس س ئس يولي ئن غريان س مزين أش ار د يوغنت س يوس يغرب ئن اللوت يوغ تت يقب ل ئن فز ان يوغ تت. يق يم تيرو يفرن د فس اطو ييگا سن سوگ س ن سن ن ئيارن تغال ني أتوركي د ئبياتن ؤل قود ون ماساال. دد رولن. س يوس يوس د أحمد باشا يوغو يفرن دد ينغو ئمقرانن ن س يسطشو غاسرو أماد اي ط فن غوما أمقران ن ئمزيان دي درار ؤوين ت ئن متورا متقرانت يق يم ؤس ان يرول س ئس يدول ئن يفرن يگو دوس ئمزيان يك ر غاسرو ئن ئباب ن س دولن اس أد ك سون اسد رولن يودان ديدس رخان قيمون ئيارن د ؤسون د. مت وت تفاوت ن ئمازيغن أس ئه ئن تيرو. 129 128
مقدمة الناشر تقدمي البد منه حتديد قواعد اإلمالء نسخة من اخملطوط أدرار ن نفوسا»مالحظات لغوية«م دخل هوامش ومالحظات حول اللهجة األمازيغية ألدرار نفوسة الص واتية الفهرس اخلاص ية األولى اخلاص ية الثانية اخلاص ية الثالثة اخلاص ية الرابعة اخلاص ية اخلامسة اخلاص ية السادسة اخلاص ية السابعة حول اإلبدال اإلسم املذك ر اإلسم املؤنث إسم امل هنة اجلموع جمع املذك ر اجلموع اخلارجية اجلموع الداخلية اجلموع اخلارجية والداخلية جمع املؤنث الصياغة اخلارجية الصيغة الداخلية عالق ة اإلحلاق أو التضاي ف الن عت الضمائر الضمائر الشخصية املعزولة 131 130
ضمائر امللكية )احليازة( ضمائر األفعال املباش رة ضمائر األفعال الغير مباش رة صيغ اإلشارة الضمائر الشخص ي ة الصيغ اإلستفهامية الضمائر الالشخصية أو الن ك رة الف عل النوع األول النوع الثاني امل شتق ات امل شتق ناص ب املفعولني امل شتق امل باد ل امل شتق املبني للمجهول م شتقات متواترة ف عل الكينونة النفي اإلستفهام مكان الضمائر امل ضافة للفعل األفعال الن اع تة أسماء الف عل أسماء الف عل في صيغة امل ذك ر أسماء الف عل في صيغة امل ؤنث الترقيم األعداد العادية أصغر املقاطع الل فظية الظرف صيغ الزمان صيغ املكان صيغ الطريقة والكم ية صيغ اإللتقاء واإلجتمع إثبات ونفي الفصول الصلوات اخلمس 133 132
أمشاخي ئغاسرا د ئربيدن غالف القسم األمازيغي بريد ن درار ن نفوسا سي طرابلس لباب دي ملوديريت ن يفرن لفصل دي متورت ن لغزاز لفصل دي متورت ن تروميت تسطشي ن ئباب ن درار متد ورت ن ئباب ن درار ن نفوسا ئسالن ن ئباب ن درار مم و يزدغ دي درار ن ئنفوسن اخلامتة لفصل دي متورت ن خلاليفا لفصل دي متورت ن ر ياينا لباب دي ملوديريت ن فس اطو لفصل دي متورت ن ز نتان لفصل دي متورت ن ر وجبان لفصل دي متورت ن فس اطو لفصل دي متورت ن ر حيبات لباب دي ملوديريت ن اللوت فهرس االعالم اجلغرافية والقبائل فهرس الفرق واملذاهب فهرس االمثال الشعبية فهرس االعالم فهرس اللهجات فهرس املراجع الفهرس العام لفصل دي متورت ن حلرابا لفصل دي تامورت ن حلوامد لووالت ن درار ن ئنفوسن بريد ن مليري 135 134