1 الك تابة العرب ي ة Arap Yazısı ث بت م ن اآلاثر احمل ف وظة أن امل ص ر ي ني األق دم ني تطو ر وا ب لك تاب ة م ن ر س م الص ور إىل ر س م املقاط ع إىل وت سم ى ع ند األ ور ب ي ني عام ة ح ب روف "األلف بء تء" ر س م احل روف ال ت ت سم ى اليو م ب حل روف األ ب د ي ة (alphabet) ن ق ال عن العرب ي ة. وقد تبي نت ر س وم ب ع ض احل ر وف امل ص ر ي ة القدمي ة من أل وا ح س يناء وه ي حل قة اال ت صا ل األ وىل وبني احل ر وف على أش كا ل ا املتقار بة ال ت تطو رت ب ع د ذل ك يف م تل ف الل غات. بني احل ر و ف إال أن احل ر وف امل ص ر ي ة القدمية كانت مق ص ورة على الك تابة الد ين ي ة وك تابة الد واو ي ن وما شابها م ن املراج ع الر س ي ة وإ ن ا ان تشرت يف املعامال ت العام ة ب ع د أ ن ن ق ل ت م ن س يناء إىل الب الد الواق عة على ط ر ق الت جارة الش ر ق ي ة ب ميع م واصاله ت ا ب ر ا و ح ب را من ا ل ه د إىل شاط ئ البح ر األب يض وح د ود الب الد امل ص ر ي ة. وقد كانت مراك ز الت جارة الك ب ى على هذه الط ريق يف ب الد العرب م ن خليج العرب إىل ع دن إىل ني وم د ن وم د ن احل دود ال شر ق ي ة يف م ص ر القدمية. خليج العقبة إىل م د ن ف ل س ط ول يك ن م ن املصادفة اجمل ه ولة أن تظ هر يف ل غة العرب خ ط وط احلر ف امل س مار ي وخ ط وط احلر ف املس ن د وخ طوط احلر ف الن بط ي بني ش ال احل جاز وجن وب ف ل س طني. فإ ن الت جارة ال ت ت تاج إىل املعاملة الك تاب ي ة ت ر ي على خ ط املواصالت م ن خليج العرب إىل عد ن إىل العقبة إىل ما جاورها م ن ب الد األن باط و الكن عان ي ني وهذه ه ي على الت واي ل مواط ن اخل ط امل س مار ي واخل ط املس ند واخل ط الن بط ي وما تفر ع علي ه. وت ر ي املواصالت على غ ي هذا اخل ط م ن طريق الباد ية بني واد ي الن ه ري ن وشواط ئ الب ح ر األب يض هذه املواصالت ب قاي املصادفة اجمل ه ولة أي ضا أن ت وجد على طريق الك تابة الص فو ي ة والك تابة فلي س م ن الل ح يان ي ة والث م ود ي ة يف حو ران و تد م ر واحل ج ر م ن د ير ث ود. فف ي هذا الط ريق ي تقابل أ صحاب القواف ل م ن الش ر ق إىل الغر ب وم ن الغر ب إىل الش ر ق كما ي تقابلون بني احل جاز والش ام وبني الش ام واحل جاز. والغال ب على الت جارة العرب ي ة أ ن ا تس ل ك طريق ال ب على ظ ه ور اجل مال ولك ن ها ل تك ن مع ز ولة عن البح ر كما ي توه م الكث ي ون ال ع ت قاد ه م أن أص حاب سفينة الص ح راء ال ي ع ر فون سفينة اجلمل وال ي ر كب ون 1 Abbâs Mahmûd el-akkâd, es-sekâfetu l-arabiyye Esbak min Sekâfeti l-yûnân ve l-ibriyyîn, s. 24-28.
مط ي ة البح ر أو ي س ن ون ق ياده تا كما ي س نون ق يادة املطاي على الر مال. فإ ن العرب رك ب وا البح ر قدميا يف احملي ط ا ل ن د ي و سبق وا املال ح ني إىل شواط ئ أف ريق ي ة الش ر ق ي ة يف اجلنوب وو ج دت يف ب الد ه م ص نا عة ب نا ء احلكي م ب طبيعة احلال - أو ل من بن س ف نا ب وار العقبة ولك ن ه الس ف ن ع ن د العقبة و عم ان ول يك ن س ليمان وجد هذه الص نا عة و عم ل على س ف ن ه فيها كما جاء يف س ف ر املل وك األو ل. "و عم ل املل ك س لي مان س ف نا يف 2 ال ت ب ان ب أي له على شاط ئ ح ب ر س وف يف أر ض أد وم". ع ص ي ون جابر ويقول املس ع ود ي إن املال ح ني العرب كان وا ي د ير ون ق يادة الس ف ن وي دو ن ون تار ب م يف الك ت ب املتوار ثة 3 عن آ بئ ه م م ن زمن قدمي وكان يف ح ب ر ا ل ن د كما قال : "مشائ خ و ل د وا ونشأ وا م ن ر بب ني وأشا ت ة 4 وو كالء وت ار ورأي ت معه م دفات ر يف ذل ك ي تدار سو نا وي ع ول ون علي ها". وم ث ل هذه الص نا عة ال تن شأ يف سنوا ت وال يف أج يال قليلة. فال ب د لا م ن أج يال ب ع د أج يال ط وال. 2 Ezion Geber 3 جمع ر ب ان. وربان السفينة: الذي ي ج ريها 4 جمع اشتام او اشت يام )رئيس الركاب(
ب - م ف ردات الن ص ربب ي: Gemi kaptanları أشا ت ة: Kaptan, tayfa başı بقاي: Bakiyeler, kalıntılar الص فو ي ة: Safâî, Safevî الل ح يان ي ة: Lihyânî الث م ود ي ة : Semudlu Semûdî, يتقابل buluşmak: Karşılaşmak, القواف ل: Kafileler تس ل ك: Yol tutmak/izlemek Sırtlar Develer: األق دم ي: Eskiler تطو ر ب : Geliştirmek رس م: Çizme, resmetme الص ور : şekiller Resimler, املقاط ع)م:مق طع(: Hece تبي : Açık/anlaşılır olmak أل واح: Yazıtlar, levhalar حل قةاال ت صال : Bağ, bağlantı املتقار بة: Yakın, izleyen Sınırlı مق ص ورة: Divanlar الد واو ين: شابه: andırmak Benzemek, ع: Kaynaklar Yer alan الواق عة: Ulaşım yolları Denizde ve karada م واصالت : بر ا وب را: ظ ه ور )م:ظه ر( اجل مال )م:جل( مع ز ولة: Uzak, ırak, izole توه م sanmak: Vehmetmek, مط ي ة: Binit, binek ي س ن: İyi yapmak ق يادة: Sürme, kullanma الر مال: Kumlar احمليط اهل ن د ي : okyanusu Hint سبق: Geçmek, varmak املال ح ي: Denizciler وكالء: Muavinler, yardımcılar دفات ر: Defterler, ajandalar تدارس: Birlikte okumak عال-يع ول : Önem vermek, eğilmek أج يال : Nesiller ط وال )م:طويل(: Uzun تن شأ: Ortaya çıkar, doğar ب طبيعة احلال : Tabiî olarak ب ان ب : yakınında Yanında, أي له: Eyle kenti ب ر س وف: Kızıl Deniz أدوم: Edom kenti دو ن: İdare eder, yönetir ي د ير Yazmak, tedvin etm. : تار ب : Tecrübeler املتوار ثة: Miras kalan مشائ خ: Şeyhlikler sahil Kıyı, شاط ئ : Körfez خليج: Tesadüf املصادفة: اخلط امل س مار ي : Çivi yazısı خط املس ند : Müsned yazısı Nabat yazısı اخلط الن بط ي : جاور: Komşu olmak علىالت وال : sırayla Peş peşe, مواط ن: Yerler, bölgeler تفر ع: Yayılmak, dağılmak جرىعلى: izlemek Yol tutmak, الباد ية: Çöl
ج األسئلة عن الن ص ١ م ن أين تبي نت ر س وم ب ع ض احل ر وف امل ص ر ي ة القدمي ة ٢ كيف كانت احل روف املصر ي ة القدمية ٣ مت انتشرت احل روف املصر ي ة القدمية يف املعامالت العام ة العرب ٤ ما هي مراح ل تطو ر اخل ط ٥ ما هو دور الت جارة يف انت شار اخل ط ٦ أين ت وجد ب قاي الك تابة الص فو ي ة والك تابة الل ح يان ي ة والث م ود ي ة ٧ ما الغال ب على الت جارة العربي ة ٨ هل كانت ص نا عة ب ناء الس ف ن معروفة ع ند العرب ٩ أين ي قع ح ب ر الس وف ١٠ من الذين ي دو نون تار ب م يف الك ت ب املتو ار ث ة د م الحظات ن و ي ة: الظ روف )ظرف زمان( Eylemin yapıldığı zamanı gösteren mansûb kelimeye zaman zarfı denir. Cümlenin fiiline yöneltilen ( (مت sorusunun cevabını teşkil eder. Genelde kalıplaşmış zarflarla kurulan mef ulün fîh ögesi, bazen harfi cerli de gelebilir. Bu durumda mef ul olan öge mahallen mansûb kabul edilir. Kalıplaşmış zaman zarflarına ilaveten, mevsimler, yıl, ay, gün, hafta ve haftanın günleri gibi zaman anlamı taşıyan kelimeler de cümlede mef ulün fîh konumundadır. Bazı kalıplaşmış zaman zarfları şunlardır: أم س -غدا-اليو م-اآلن-فج را-صباحا-ظ ه را- عص را-مساء- ع شاء-لي ال-البار حة-صي فا-ش تاء- سنة- قب ل-ب ع د.. شه را-أ س ب و عا-ي و ما-ي و م اجل م ع ة-زمنا-ده را-حل ظة-حاال-م د ة- Burada bir hususa işaret etmek faydalı olacaktır: Zaman veya mekân anlamı taşımakla birlikte, cümle içerisinde zarf olarak kullanılmayan kelimeler ile zarflar birbirine karıştırılmamalıdır. Bunu ayırdetmek için zaman/mekân bildiren kelimenin cümle içindeki و م) (ي rolüne iyi dikkat etmek gerekir. Bir örnekle ifade edecek olursak: Gün manasına gelen kelimesi;
ي و م ( mübteda; Pazar günü, haftanın ilk günüdür. cümlesinde (ي و م األحد أو ل ي و م يف األ س ب وع ( Pazar günü, Kahire ye gideceğiz. cümlesinde ise zaman (األحد سن ساف ر إىل القاه رة zarfı/mef ulün fîh olarak kullanılmıştır. ت ل يل ه بع ض ج ل الن ص ١ وت ر ي املواصالت على غ ي هذا اخلط م ن طريق الباد ية ب ي واد ي الن ه ري ن وشواط ئ البح ر. األب يض kurallı dişil çoğuludur. Bu fiil mefulünü dolaylı olarak (املواصالت ( fâili fiil-i muzarisinin (ت ر ي) almıştır ( غ ي.( على Mecrur olan bu ögeden sonra gelen (هذا) işaret ismi muzafun ileyh olarak (بني ( bedeldir. kelimesi de ondan (اخل ط ( tarifli mahallen mecrurdur. Ondan sonra gelen harf-i zarf-ı mekân, takip eden isim muzafun ileyh ve aynı zamanda muzâfdır. ( (الن ه ري ن ikil ismi de bunun muzâfun ileyhi olarak yâ ile mecrurdur. (واد ي) sözcüğüne, muzâf olan ( (وشواط ئ ile atıf yapılmıştır. ( (البح ر muzafun ileyh ve aynı zamanda mevsuf, ( (األب يض da sıfattır. ٢ لي س م ن املصادفة اجمل ه ولة أي ضا أن ت وجد على طريق هذه املواصالت بقاي الك تابة الص فو ي ة. Kâne ve benzerlerinden ( (لي س ile kurulmuş bir cümle ile karşı karşıyayız. Leyse nin ismi, cümlenin geri kalan kısmını oluşturan ve mahallen merfu olan ( ت وجد (أن müevvel masdarıdır. Haberi ise leyse nin isminden önce gelen ( م ن املصادفة اجمل ه ول ة ) câr-mecrûrudur ve mahallen mansubdur. Leyse nin isminde yer alan ( (ت وجد fiili meçhul yapıda olduğu için nâib-i fâil almak قاي ( alan durumundadır. Bu öge biraz ileride yer mükesser çoğuludur. Gayr-i munsarif olduğu (ب için dammeyi açıkça gösterememiştir. Bu kelime aynı zamanda muzâf, ( (الك تابة muzâf ileyh ve mevsuf, ( (الص فو ي ة ise sıfattır.
٣ إن العرب رك ب وا البح ر قدميا يف احمليط اهل ن د ي وسبق وا املال ح ي إىل شواط ئ أف ريق ي ة الش ر ق ي ة يف اجلنوب. ile başlayan fiil cümlesidir. Bu fiilin fâili, kendisine bitişen (رك ب وا) haberi ise,(العرب ( ismi nin (إن ( merfu muttasıl zamir; mefulü ise ( (البح ر sözcüğüdür. ( (قدميا de cümlede zaman bildirdiği için mefulün fîh dir. ( سب ق وا ) fiili vav ile (رك ب وا) fiiline atıf yapılmıştır. Bu fiilin faili de merfu muttasıl zamir olan vav dır. Mefulü ise takip eden ( ح ني (املال kurallı eril çoğuludur ve yâ ile mansub olmuştur. Son kısımda ise birbirini izleyen isim ve sıfat tamlamaları mevcuttur. ٤ ل يك ن س ليمان احلكيم ب طبيعة احلال - أو ل من بن س ف نا ب وار العقبة. Cümleye nefy/olumsuzluk edatı olan ( (ل ile başlanmış. Bilindiği gibi ( (ل muzari fiili cezm edip, anlamını olumsuz maziye çevirmektedir. Cezmden dolayı fiilin sonu sâkin olduğu gibi, aynı zamanda illet harfi olan vav da düşmüştür. ( ( س ليمان kâne nin ismi ve aynı zamanda mevsuftur. ile başlayan kısımdır. Tire içinde verilen (أو ل ( ise de onun sıfatıdır. Kâne nin haberi (احلكي م ( ifade ara cümle hükmünde olup, iraptan mahalli yoktur. ٥ يقول املس ع ود ي إن املال ح ي العرب كان وا ي د ير ون ق يادة الس ف ن وي دو ن ون تار ب م يف الك ت ب املتوار ثة عن آبئ ه م. ), cümlenin geri kalan kısmı ise mefulüdür ve mahallen املس ع و د ي ( fâili fiil-i muzarisinin (يقول ( mansubdur. Bilindiği gibi (ق-و-ل) maddesinden sonra ( (إن okunması gerekir. ( nin (إن ismi cemi müzekker sâlim olan ( ح ني (املال sözcüğüdür. Bunun sıfatı ise ( (العرب kelimesidir. ( nin (إن haberi ise (كان وا) ile başlayan kısmın tamamıdır ve mahallen merfudur. nin (كان) ismi muttasıl merfu zamir, haberi ise ( (ي د ير ون ile başlayan kısımdır. Muzaf olan ( (ق يادة sözcüğü bu fiilin mefulüdür. bağlanmıştır. fiiline atıfla (ي د ير ون ( ise ) fiili ي دو ن ون ( gelen ise muzaf ileyhdir. Sonra (الس ف ن ( (الك ت ب املتوار ثة ( tamlamasıdır. sözcüğüdür. Bu da aslında bir isim (تار ب م ( ise Sonuncu fiilin mefulü terkibi ise sıfat tamlamasıdır.