ب بك ص بك پ ٥ بپ ٣ 36 پب ٥٤ ن ري کرد ا مختلف م انرشتگ در تعامل اسط ر ي قرآن کر م م لا غمم ٥ ب / ا شبىيب د وه ڂب چ ڇ ا

النسخ

1 ب بك ص بك پ ٥ بپ ٣ 36 پب ٥٤ ن ري کرد ا مختلف م انرشتگ در تعامل اسط ر ي قرآن کر م م لا غمم ٥ ب / ا شبىيب د وه ڂب چ ڇ ان بني و ډ ٦ بڅٮبر ٵ هنڂي ؿك ٤ بفت: 1397/01/26 پق ٤ ل : 1397/06/14 صى ٥ ى بڅيبن اهي يپي ا ان ا سٮبډقر به ډوشچٴ چ ڇ ان بني ب يپييڂ ډ ٦ بڅٮبر ډيبن ش اي ډ سج ٤ ب ا ن ٦ ا ز ٽ ځٶش بن ډوشچٶي ا ى ىان ډشٮيىي ه بنني سب ين نب ي هن اىيبر نبن نب ني و ٱين ايؼبى ٽ ى ا ز. انيي نيانو ډلٺٺبن ه يټ ا ايف چ ڇ س ان ش اني ه ڂبڇ ب ايف ځٶش نبنهنب ن ين هنب و هنب و كشي سٮب يٴ سب اي ا و اهج ى ن يني اي ډ ٦ بڅٮة آن ا ائ ٽننني. ننبهز س نبي ار اينف چن ڇ ډوشچنٴ و آ نبيي ب بكتن ان ه يټ و انيي اي بن نٺ يب ډاط ي ى س ٮة ډ ٦ بڅٮبر ٹ آنني ىا نش و اهج ىهنبي ن يني ا اي د وه ڂ ان ك ة ىيف ى ايف ډين ٵ اهڈ بهش ا ز. ى ايف ا شب د وه كب ١ ن آن ا نز ٽن نيون هنيؾځ نن دني ىاو ي ينب سل ينڄ نبو ي انن ا ډ ٦ بڅٮنبر ډيبن ش اي ډ پف ډيبن ) ډٮنبي بڇ آن( و ٹ آن ٽ يڈ ا لض ڂ ا ى و ا آنؼب ان ا سٮبډقر ډ پف ډينبن ايف ىو ك ا ا ى ية چ ڇ ډ سج ٤ ي ن بيي. ډ ٦ بٸ يبٵش ايف سلٺيٸ ى نزٽنڈ ؿهنب نبهة ا نچي سنب ين بن نب ي اىيبر و چڈ ٽقڇ ا ډيس ان ن ان ايغس يف ځٶش بنهب ى ايف ډين ن ٽ ى ىو ان ډٮب ني يبٵشن و پڄ ځ ٵش اني ن نبڇ ى. اڅجش ه يټ ا ايف به هب ه ى ي و ي ني ىا ني ٽ ى نز سٮبډچي س ا نش اي ا ى ايف ك ٹڈ ډي نني. و ٥ اه ب : ډ ٦ بڅٮبر اي نٺي اي نب ي ٹ آن. Ma'rifat-i Adyān Vol.9, No.4, Fall, 2018

2 ب بك ص بك پب ٥٤ ن م يپي ا ويپ ى ايغ ى ىنيبي اډ و ػهز ٵهڈ هش ٹ آن ٽ يڈ ه ډنيي ا ډ ٦ بڅٮبر ډيبن نش اي و سنق ػهز سٮبډڄ و ا سجب ٣ ډيبن ډ ٦ بڅٮبر ٹ آني ب ان ا به نڂب بڅ بن ىيني يب ي ا ا ىيڂ ن بن ا ايف ه ى ػچت ٽ ى و اهڂ بي كڄ ا ىي ب واع ىا نش ا نز ډيس ان ى نو شيف ن ش ي ٽ ډ ١ و سٶل دي اډن ن آن واع ي نش ي يبٵشن بن نب ي اىيبر هن و... اهج ى ن يني اي ډ ٦ بڅٮ آن ا ائ هب س ػ ىاى ن ى و ٹنيډز آن ن ى ز ډب يي ډوشچٴ چ ڇ ان بني ا ز. س ػ ايف يب ي ا ډ بئڄ ىيني و ٹ آني ځ ىيي ځ نش هنبي ا ز ډ بهي ډهنڈ اډن و ا ز. نيب ىو نب ډنيځن ىى ٽن ٽ ى اډب ى يپي ىو ٹ ن اهين و د وه نڂ ان نيب ي ا نش هنبي ډوشچنٴ ا نڈ ا و ن ين هنب و هنب و كشني سٮنب يٴ سنب اي ا ا ن ٦ و اني. ى ايف ډيبن دب اي ا ٹ آند وهبن ب سإډڄ و ٱ ى ك ٵ ٷ ٽب ز ايف سٮب يٴ و هب و اهج ىهب ى ا شبي ٵهڈ هش ٹن آن ٽن يڈ د ىاهشن ډشٮيىي ا ډيبن ايف ىو ك د اٽنيځي سلٺيٺبر انؼبڇيبٵش ٹڈ ى اني. نبآ نبيي و ډ ٦ بڅٮنبر ډينبن نش اي يب ي ا ٹ آند وهبن ب ايف ډ ٦ بڅٮبر و ډجبني ه يټ ن ىڅينڄ و يڇ سج يت و ى ش نيي آنهب ى يڄ بهة چ ي ډ سج ٤ ١ و ر سلٺيٸ كب ١ ن ا ډ و ډيٽني و اهج ى ن يني ا اي د وه ڂ ان ك ة ىيف ى ايف ډين ا ب د وه كب ١ ي ٽني ا شة سل ي ى آډي آن ا ز ٽ و و ى نز آنهب ا ى ش نيي و سٶپيټ ن بيي. ال ڇ آطب هچٴاهلل اډيف اڅو څي و... ي ي ش ي ىا ش هن واع ؿنياني نيبٵش آ نبيي ويپ ى و بكتن اني ا اني و اي اوڅيف ب س ٤ ايف د وه ٽ ا ز ٽ ډٮ ٵي و ا ائ ډوشچٴ ى سٮبډڄ ډين بيي. ه نيف و ٹ آن ٽن يڈ هي ا اينف سلٺيٺنبر ه بننني ډوش ه ي دييي آو ى اني اډب هي ىيڂ ػبډٮة چ ي و ىيني ٽ ن ډٮ ٵني ډنيځ ىنني. ب ان ا ٵ ٷ ډجبني ه يټ و ي س بي ډيبن آنهب نٺن نيب ډناط ي ى ن ٤ و ځ نش ډ ٦ بڅٮنبر ٹ آند وهي ىا ى. ني د وه كب ١ ډيس اني ا ب ايف ډٺبڃ قو هي ا ډٮنبي بڇ آن ډين ىا ى ٽ ا ډ ١ ه ى ٹ ا ىهي و ا اوية هب ه ي ىان نب ي بډڄ ه ځ ن وايب و ويپ ى ډ ػ ى ى ه يټ ا ايف چ ڇ ا دي اډ ن لض واٽبوي و ي ډين بيي. اڅجش يب ٵ ٷ ډ ٦ بڅٮة س ا ش اي ني ا ى يڄ ايفځ ن ب ا آنؼب ٽ ډ ٦ بڅٮبر ا ائ سٮبډڄ ډيبن به سلٺيٸ ډ ٦ بڅٮ يب ىان ي ا ز ٽن لض و ي ى نب ة آن ذن ىا ى. ن ه نيف ىان سب ين بن نب ي اىيبر و ٽقڇ نين ډنيدن ىا ى و ٵ ٷ و نل ن ي ډ ٦ بڅٮة ډيبن ش اي ة سٮبډڄ آن نب ٹن آن ٽن يڈ ډٮننبي هنب ډي وى د وه كب ١ ايف ډ ١ ا ني ډين ٹ ا ډيىهي و نل ة سٮبډنڄ انن ا و سلچيڄ ډين بيي.

3 ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ ب سلٺيٸ و سٶل ى د وه انؼبڇ ځ ٵش ډيس ان ډهڈس يف و ا چيس يف ځ ن ٹ آن ٽ يڈ و ا ى ان ا ي ډٮ ٵي و يبن ن ى ر کزد تبر خ در هطبلعبت اسط ر ا قزآى کز ن سٮبډڄ ډيبن شڂي ډيبن ي نل ة سٮبډڄ ډيبن ٹ آن ٽ يڈ و ؿ ن ىان سب ين يپي ا به د وه ډينبن ىو كن ة چڈ سب ين د وهي و ډ ٦ بڅٮبر ٹ آني اوڅيف و ١ و يس يف ځ نة ډ ٦ بڅٮبسي ػهز ډهڈ چ ڇ ان بني ا ز. چز ايف ١ و ر و ٽيٶيز ايف سٮبډڄ ا ايف ػهز ا نز ٽن ب ډي وى ٽ ا سجنب ٣ وطيٺني نب انيي ن هنبي ډ ىډنبن ډشٺيڇ و ډجبكض اي ايغ ى ډيبن اي بن ىا ى ه يف ا ب ى ډ ٦ بڅٮبر ډ سج ٤ ب ٹن آن و ا نقڇ نين اينف شة چ ي ډيس اني ډظبة ا ا ي ٽ ټ ٵهڈ هش ٹ آن ٽ يڈ يبيي و ب ا شٶبى ا اي ا اة و ډ ىډبن ن وڃ ا بو هب و ٺبيي ٹ ڇ ة هج ىهي. ا ايف ٥ يٸ ي سٶپ و انيي بو هب و انيي بو هب و انيي ٽچي سلٺيٺبر انؼبڇ ي چپ ا اة ا ډبن يب ځ ش ا اة ن وڃ ى د س ډبن اي بن وػ ى ىا ى ٵه يي و آىاة و ٵشب هب و ډنب ټ هب ش ن ت نب ي و ؼ نب ني ډيسن ان ػ ينبن و هن ٤ سب ىو ان ن وڃ ٹ آن ٽن يڈ ا ى يبٵنز ٽن ى و ٵه ني چ ني ا ى ز آو ى. ني ډيس ان هي ډ ١ بر و ډ بئچي ا ٽن ى ايف ٦ ق ى دي ٹ ٢ بور يب ا ځ ا ي يب كشي اطجبر يب نٶي ٵٺ ٤ ا ځ شة ا اة و ػبډٮة ج ػ ي ة شبن و بو هب و هب شڂب بىار اي بن هج و ځ ا ډيىهني! نب ايف يټ شة ډ ٦ بڅٮبسي ونٹ آني هيډز ٵهڈ هش ٹ آن ٽ يڈ ٹ ا ځي ني ٹ آني ډيآيي و بن ډيس اني ى ډ كچة ٮي ا ايفځ ن و د ى آطب ه ا ٩ اه نشبيغ ػيييي ا ىڃ ٹ آن ٽ يڈ ي ون ٽ ي. ى ا آنهب ا هش ى ٻ ن ى. ن ٥ ن ى ٹ آن ني نشني ٺبيني و انيي ن هنب و آينيف و ن ڇ و ب ډي ونني ٽن ډنيس اننني ى ډوشچٴ وا ځبن و سٮبي و كشي ډٶبهيڈ آن ىا ني. د وه ڂ ىاى ج ى و ب س ػ سب يوي ٽ ا ايفځ ن ا ىيڂ ډ ٦ بٸ ب اهي سب يوي ى ٹ ن 19 ډيقىي و ى دي اهش بڇ ػيي ډ ش ٹبن ٹي ډ و ي ٽ بڃ ٷ آٵ يٺب ى هبن اىة ځي ػبي ډيځي ى ٽ بن ډن ٦ ٺة ج ػ ي ة شبن ه ا آن ا هبن اىة ډش ن ن ى نز ي ٵ هننڀ ب ډنب ٥ ٺي ه بنني نيفاڅنهن يف نبڇ و بن بډي و اٹ اڇ بډي ډنينبډنني ) ٻ. : آ ن شب ي.) كبڃن ي ي ا اٹ اڇ بډي و ى د س ډبن ديبډج د ىاهش اني. ى د س ٹ آن ٽ يڈ ايف ه نيف ا نب ا ن ٦ نڂنب ان ػبډٮنة نشبن ن آن ي و واٽبوي سب يوي ا ز ٽ ن ت نب ي و ؼ نب ي بو هب و انيي ن ن ف هنبي ا ن اة ډيس ان ٵهڈ هشن و ٽبډنڄسن ي ا آينبر ى ز آو ى و نل ة سٮبډڄ هياوني جلبن ب اي بن و بو هب و ډنب پ بن ا ى يبٵز. اډب ډهڈس يف و ډشٺفس يف ٽشبةي ٽ ٥ ډ شٺڄ اٹ اڇ ن ة د ىاهشن انني جنب رانني ا : األسطورة ػ ا ؼلة موسوعة ؤ ب ٥ ل ا ؼلة ػ الجاهلیة ؿالالت ب ؤؿ ٤ ت األسطورة ػ ا ؼلة

4 ب بك ص بك پب ٥٤ ن ا ډيبن ډ ش ٹبن ني ډيس ان ػي ٵ ي ا ب ٽ ى ا اة ا ب و آطب ه ي ػ چ ن ى ٽ ى ٽشبة ػ ش ا بؽ ١ مك ٤ ا ز. اٵ اىي ه بنني اڅيبى ب شيي هن يشب ډټ ٽبڃ و ىيڂ ان ني ٥ د اٽنني ا اة د ىاهش و ډ ٦ بڅت ه ي ا ١ ن ى اني. نب ايف بي د وه ډ سج ٤ ب ك ة ا ب ٥ ي و ا اة ن ٽ د وهبن ا آنهب ه ن ډي ني ا انيي نيان ډظبڃهب و اهي ه ي ا ا ډيبن آطب ايف ى ش ب نب بن ني ال ڇ ا ز ځٶش ى ٽ ځ و نيب ډني ىاى ايف ٹ ز يٮني ىاى انشوبة نڂب ان ه ڂي ى ډ ٦ بڅٮنبر ډوشچنٴ انيي ن نيان ا نڂب ياني و ايف ځ و ډيٽنني. ى يبن سٶبور ډيبن نڂب ان ډاڅٴ يٮني ن ي ني نب بن و ا ب ب بي د وه ڂ ان ډ سج ٤ ب ډلٺٸ اي و چ ياني ن يب ب ني ى سيٽن ډاڅٴ. نب ايف اوڅيف ځ نة ډ ٦ بڅٮبر اي ډ سج ٤ ب ٹ آن ٽ يڈ آطب ا ن ٦ نڂنب ان ا ن اة ا نز ٽن ي آنهب نٺ ايي ى آ نبيي ب ٵ هنڀ ډ ىډبن ن وڃ و ا آنؼب ٵهڈ هش ٹ آن ٽ يڈ ىا ى ر کزد سب ش بس در هطبلعبت اسط ر ا قزآى کز ن يپي ىيڂ ا ډ ٦ بڅٮبر ډيبن ش اي ډ سج ٤ ب ا شٶبىة ا ا ي ا ىان بن نب ي ډو ب بهة ډٮنب نب ي آن ډٺي ٹ آن ٽ يڈ د ىاهش ځ ؿ اڅجش و ٮي ن ى ى ٹ آن ٽ يڈ وا ة اني ا ىييځب ٽب ن ٵش و ٹ آن ٽ يڈ ا ډنيسن ان سلٺيٺنبسي ن ى ٽن ه ى ٹ آن ا ز و ډ ٦ بڅٮن ن وا ن ٦ ة ډٮنب نب ي هن ى وا ة»ا ن ٦» ى ډنشف واٽبوي اډب ا ډن ايف ځ و ا ذ ىا ني ډ ٽ ى ٹ آن ٽ يڈ )انٶبڃ: 31 ٵ ٹبن: 5 ( ه يف وا ة ا ب ىا ى و ػ ايف وا ك ة اډب ىان ډٮنب نب ي ن ان ىان ي ٽ و آن ا ډٮنبينبي ٽننني. ډلٺٺبن سٮجي»ا نب ٥ ي االوڅنيف«ب ډيآيي. ديياي ډٮنب و ني دي ن ٵز و سلن الر آن ډنيدن ىا ى و وان ٤ ډٮنبيي ډيبن ډٶبهيڈ ډوشچٴ ا نب بيي و جپ اي ا ډٮبني ډ سج ٤ ا ا شو اع ډيٽني نٺن ن ايي ن وين ى ډ ٦ بڅٮبر ٹ آني و سٶ ي ي ىا ى )نپ نبڇ ( 1390 و بډڄ نبهز ډٮنبي ډٶ ىار و س ٽيجنبر ٹن آن ٽ يڈ ا ڈ ا ډٮنبي سب يوي و س يٶي آن ا ز. د وه انؼبڇ ي دي اډ ن ډٮنب نب ي وا ة ني هن ىو ځ نة ٵ ٷ )يٮني ډٮنبي سب يوي و س يٶي ا ن ٦ ) ا ى ډنيځين ى. ى اىاډن ځن ا ډوش ن ي ا سلٺيٺنبر انؼبڇ ي يڄ ه ىو ك ا ائ ډين بييڈ. هع اض اسی تاریخی Linguistics( )Diachronic اسط ر ٥ ٽچي ډن ا ډٮنب نب ي سب يوي نبهز ډٮنبيي ا ز ٽ ا ز. اوڅية آن ؿ ىيڂ يبن ى ډٮنب نب ي سب يوي ه ى وا س ٦ اسي و ذ ؿ ى يټ وا يب س ٽينت ى ٥ ني سنب ين هن ى ىا نش سني واٽبوي ډيځ ىى و ا آنؼب ي ډي ى ٽ ى آن ډٮنب ا آٱب سبٽن ن دييي آډي ا ز. ډٮننبي

5 ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 47 ډ ٦ بٸ سلٺيٺبر نڂب ني ي س يف و ػبډ س يف سلٺيٺبر ى ايف ك يٮني ډٮنب نب ي سنب يوي»ا ن ٦ «ى دایرةالمعبرف هب و ٵ هنڀنبډ يبن ن ى و ذ ا ىيڂ ٽ و ىان نبډ هب ډ بهي ډي ى ٽ ٽب ز و ني ٽب ٽ ى آن ى ډش ن ډٺي ي سل ڃ سنب يوي و ى ډنبني وا ة ا ن ٦ وي ا ٹ آن ٽ يڈ د ىاهش اني. ا ػ چة اينف ډننب ډنب ػبډ سن ا نز و ډٮنب نب ني سنب يوي ٽبډنڄسن ي ا انؼنبڇ ىاى ډٺبڅنة آٹنبي چني ا نيي ى دایرةالمعارف للآ ول ٤ ا ز ٽ سلٺيٸ ن جشب ػبډٮي ى ايف ډين ه بنني ب ا ؼلة مب ٥٤ ي ا غ ا فلؿات و بي آطب ني د ىاهش ډٶ ڄ اني. دایرةالمعارف للآ دایرةالمعارف ؿ ٤ اط اڅيبى و لض و ا ب ٥ ي د ىاهش اني ٽ ش انؼبڇ ىاى ا نز. ٵ هننڀهنبي څٲنز ن ة ٥ ن ډوش ن ن ډٮنب نب ني سنب يوي اينف وا ني دائرةالمعارف اؽالق ؿ ٤ ځ ؿ ډٮنب نب ي سب يوي آن س ػ و ي ش ن ٽ ى ه ٥ ن ډ ٣ ډ ١ يف هي ډ ١ د ىاهش اني. نبي ډجبكنض ه بنني ډجبكض ان بن نب ي و ٹ ڇ نب ي د ىاهش اني. ه نيف ؿا ب ١ ا ال ٣ يب ډوش ن د ىاهش و دایرةالمعارف نكي ا ال ٣ ني هن ډيهچي اي آن سٮ ينٴ نپن ى ا نز. ى اينف ډٶ ان و ٹ آند وهبن ني ى آطب ه ي يڄ آيبر ډ سج ٤ ب وا ة»ا ب ٥ ي االوڅيف«سب كيوىي ن هع اض اسی ت صیفی ډن ا ډٮنب نب ي س يٶي نبهز ډٮنبيي ا ز ٽن ٳن ا اينپ ډٮنبي ا چي يب ډ اى ځ يني ٮي يب ٹجڄ ا آن ؿ ډش اىٳهب ډش ٢ بىهب و ډؼبو هب كب ڄ ي ىنجبڃ آن ه شيڈ ٽ آن جپة ډٮنبيي ٽ ػچ ا ز ٽ اوڃ(. ٹ آن ا اډب سلٺيٺبر انؼبڇځ ٵش سبٽن ن ځ ؿ ډ ١ انؼبڇ ن ي د ىاهش Linguistics( )Synchronic اسط ر در قزآى کزین ډٮنبيي ىا ش ينټ وا ا ز. ؿي ز و ني ډٮبني ػنجي يب هبڅ اي ٽ ډٮبني ٹ آن ا اينف ينب س ٽينت ى ډٺ ٦ ن سنب يوي هب ني ىا نش ٥ ٽچي ى ډٮنب نب ي س يٶي ي ډي ى ٽ ا هڂ وا ٤ آن وا نب وا ځنبن ىيڂن ن ين ا ز ؿي ز. ى كٺيٺز ډب ى ډٮنب نب ني س نيٶي ٹن آن ٽن يڈ ن ن ان يټ ډشف ډن ؼڈ جينيڈ سب ش انيڈ ب ډبن و بهشب ډ ػ ى يب هڈ و ڄ ډيٽني ا نشو اع ٽننيڈ )دنبٽشي ى ننبډ دي اډ ن ډ ٦ بڅٮبر ډ سج ٤ ب»ډٮنب نب ي س يٶي ى ډيبن ٹ آند وهبن ډ ٦ بڅٮ يب ى زٽڈ نڂب ني چ ي سٮجي ىيڂن ي ډٮنب نب ني 1389 ى ٹ آن ٽ يڈ«كنبٽي ا آن ډ شٺڄ و ډشٺني دبية سلٺيٺنبر نبن نب ني ى اينف نيبٵز اډب دب اي سلٺيٺبر ٹبڄ ډ بهي و ي ش آنهب ني س ٤ د وه ڂ ان ٹ آني ى ٹبڅت ډٺبڅ ډيس ان ډٺبڅة ييډل ى ٥ يت ك يني ا نبڇ ى ٽ ٹ آند وهبن بكتن ى ايف ك وا ى بهش ا ز ) ٻ. ايف ٽ يڈ(. بي سلٺيٺبر ه ؿني ى ٹبڅت ډٮنب نب ي بډبن يبٵش انؼبڇ يي ډهڈ د ىاهش و كشي اني ٽ اني. ا ػ چن سنب كنيوىي ن اينف لنض ډنشٺفسن يف اينف آطنب نٺنيي ٹبنڄ سإډنڄ ن هني : ٥ يت ك يني 1389 ډٮني نب ني ا نب ٥ ي ى ٹن آن اني اډب كٺيٺشب ډٮنب نب ي ب ن يآيني.

6 ب بك ص بك پب ٥٤ ن ا ز ٽ ى ش ډيبن نب ايف سلٺيٺبر بن نب ي و ډٮنب نب ي ځ ن اي ا ډ ٦ بڅٮبر ډيبن ش اي ډ سج ٤ ب ا ن ٦ ى ٽ ٴ ډٮنبي ايف وا ؿ ا ډ ٦ بڅٮبر آن ا ز ٽ ر سب يوي و ؿ و ا ب ٥ ي ى ٹ آن ٽ يڈ ډلٺٺبن بي چ ڇ ه بنني وان نب ي اىيبر ٵچ ٶ هن و... ډشٶبور ىا ى. س ػ ايف و ٹن آن ٽن يڈ ر س يٶي ٽ ټ ډنين بيني. كب نڄ اينف اډ و ډٮنبي آن ډهڈ ى ٵهڈ و ٽب ز بي ډ ٦ بڅٮبر ډ سج ٤ ب ايف ك 1-3. ر کزد اد در هطبلعبت اسط ر ا قزآى کز ن ى شة ىيڂ ي ا ډ ٦ بڅٮبر ډيبن ش اي ډ سج ٤ ب ا ز ٽ سپنيټهب و يجبيي بنين ډٮنب و ٹ آن ٽ يڈ ډ ٣ ډوب ٥ ت ډيد ىا ى ى ىان نب ني و ى ٽب ډني وى ني نز چپن كبئ اه يز ا ز. ډٮننبيي ٽنبډق ىان اىيبر ينب نڂ ى اىني و آنهب ا اي ډوب ٥ جبن ػ ش ه يف ا ب ايف چڈ ډظبة يټ ا ا ى هيډز ډ ٦ بڅٮنبر ٹ آنني و ډجبكنض ا ن ٦ اي ن ٹييڈااليبڇ ني ډ ى س ػ ايف بهة چ ي بڅ بن قٱز و ٵ بكز ى ا ز. ن ب ډين بيي. ن ډنيآيني و ا ٥ ٽچي سلز ن ان نٺي اىي ي ډي ى و ب سٮ يٴ ا ٦ قكبر اىي و ٥ جٺ ننيي و س ١ يق و سٶ ي و ا ځ ا ي آطب اىي وٽب ىا ى ) ي ب 31 ( ډنشٺي اىني ن وا ن ٦ ة نٺني هن ي ب سؼ ي ډيٽ ي ب ض ا شقي آن اط اىي ي و سلچيڄ اط اىي اوال بهشب و ډٮنبي آن ا اي ه اننيځبن و ف ٽنني و طبنينب ٹن انيني ا ٽن ا ز س ١ يق ىهي. ه يف ا ب نٺي اىي ا يټ ى س ١ يق اط اىي ا ز و ا ي ىيڂ ٽ ٴ آييف سب ه بن (. ويپ ى نٺي اىي ا ػنج و ډ شب ي ا نز ٽن ځ نبځ ني ٹبڄ ديڂي ي ا ز و ه ډشف اىي ا ډيسن ان نش ٽب ځ ٵشف ٹن انيف اىني ى آن اطن ډ نشش ا نز ) ٻ. ن : ٩ ٵينزهنب و جټ آن ا وايبي ډوشچٴ ي ن ى. نٺي ٵ يني شي نٺي ډب ٽ ي شي و... هني ا اينف واينب ه نشني. ى اينف ډيبن ډب ويپ ى ا ز و قٱز ايف سؼ ي قذ اسط ر ای نٺي اي و ني ويپ ى يبن ا ب ٥ ي ي ا ي ډيٽنيڈ: اوڅي يسب ن نبكينة و سلچيڄ اي ډلش ا و ډٶبهيڈ ايف ډشف ډٺي ډيد ىا ى و ىوډي ډ ن ٣ ن ډٮننب ډ ن ٣ ينبن و نبكينة ډشف ا ز و ا ب ار و سچ يلبر اي ډ ٽ ى وا ځبن و سٮبي ٹ آن ٽ يڈ ا ا شو اع ډين بيي. قزآى کزین»نٺي اي«ويپ ىي ډيبن ش اي و ا ويپ ى ا چي نٺي اىي ډٮب ا ز ٽ ٵ هنڂي ٽ سؼ ي ځ ن ا ب ٥ ي ي آنهب و ؿ ا ىييځب ان نبن نب ني و سلچيڄ ډشف اىي ا ډن هب و وايبر ا ب ٥ ي ي ډيد ىا ى و ٽچية ب هنبي ا ن ٦ اي ډوشچٴ ى ډشف ٽب ٵش اني ن ؿ ر نٺ ډبي نيبىيني ٽ ى ٹبڅت ىا شبن ډوشچٴ ډ ػن ى ى ډنشف و نفډبين هنبي ى ا ډشف د اٽني اني ن ي ډيٽني. ى ننز نين ډجنبي پڄ ٽب ى ډين ډشن ي ؿ ن نب ي س ٦ جيٺي ٵيچ څ ي هب نٺني ين نڂي و... ا

7 ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 49 ا ٽ اڅجش ى ډيځي ى. ى ايف و ډنشٺي ډيٽ ي ب ويپ ىي سلچيچي ن س ٦ جيٺي و و ي ا شٺ ايي س بڇ نب ن ٵ هنڂني ى ي س ين وػ ى ىا ش ٽ ايف نپش ٹ آن ني ز ي ا سؼ ي و ني كبئ اه يز ا ز ٽ نٺي ى ډ ٦ بڅٮبر اىي ډٮب ن ٥ نبه ىآځب ى و سلچيڄ ډشف ا ز ا ىيڂ ٱڈ آنپ هب وف ډي وى اډب ٥ ٵيا ان ايف و نٺي ډٮشٺيني ٽ ډٮ ٵزو ي آنهب ى آن ډ ٦ ف ني ز ؿ اٽ آٵ ين اط اىي ډاط ى اني ي ٽني. ٽب ز ايف ويپ ى ى ٵهڈ ٹ آن ٽن يڈ اوال ن ډٮنبي يتػ يي يب ػياٽ ىن ى ايف و نٺي ا سؼ ي ا نب ن چپن و سلچينڄ ډنشف ا ىينيځب ډٮننبي انشٺنبى ا ډٮننبي ن ا نب ٥ ي و ى ايف ويپ ى لض واٹ ځ ايي ځ ا ٹ آني و نٺي ځ ا ځبهي ٵٺ ٤ يټ ىيي و نن ي سإوينڄ ا نز و ا ب نب لض ان ٦ جبٷ ب واٹٮيز ډو ب ى ډٮنبي ډشٮب ٵ ى آن ډ ٦ ف ني ز ) ي ب 248 ( ن اي ىا شبن ا لبة ٽهٴ يټ كٺيٺز ډ هجي و سب يوي ا ز اډب ٱب كڈ ا ز و ځ ز آن و ىوب ن نن ډيس ان آن ا ا ىيي ا ب ٥ ي ي هڈ نڂ ي نز يٮنني: ي ون آډين ا آن ډ ډ ٿ و س څي ىيڂ ا ز يب سب نپجن ر ډن دن ىة پب ر و نشب كڈ ا ز. ا لبة ٽهٴ سبة ٩ چڈ ىٹيبن ا نيا ني و ډيډي ني و ٮي ا ىٹينبن س څنيي ىونب ډييبني ٽ نيز اينپ ډ ا ى ني ز. ا ائ ى اىاډ ه بنب ډين بييڈ. واع و ا ب ة ىيف يپشبد شي ا نز... )ه نبن 249 (. ن ه نيف ا نب ى اينف و نٺني څ ډاٴ ؿي ز يب ډٮنبي واٹٮي ډشف ٽياڇ ا ز لض ىيڂ ي ا ز و ډ ١ ايف نبهة اىني اينفځ نن ان ا ويپ ى ډ پف يب ډ ػ ى ى ډينة نٺي اي ٹ آن ٽ يڈ ډيد ىا يڈ و ځ ا ني ا آنهنب الف( اسطورهشناسی تطبیقی قرآن يپي ا ډهڈس يف ډين هب ى ػهز نٺي اي ٹ آن ٽ يڈ ويپن ى ا ن ٦ نب ني س ٦ جيٺني ٹن آن ا نز ٽن ٥ ٵيا ان ايف ٥ يٸ ىنجبڃ ٽ ٴ وػ ډ ش ٻ ىا شبن ٹ آن ٽ يڈ ب ا ب ٥ ي و وايز ا ن ٦ اي ه نشني سنب ا ٵب ٯ ا دي ٵ ٽقډي ي نبي ډ ش ٻ و نيبىيف ايف ىا شبنهب ا ٽ ٴ ٽنني. ٥ ٽچي آٱب و هب شڂب ايف و ډبني ب ډيځ ىى ٽ د وهي ٮي ا ؿننييف ٹن ن سٶلن ى ي نبني و وډي انؼبڇ ى ٹ ن ن ىهڈ و ب س ٮة ا نشٮ ب ٱ ني ى ن ډيفهنبي ن ٹي نبهي س بهبر ڂٶزانڂي ي ډيبن آن هب و بي اٹ اڇ ځ ىيي. ه يف ا ب ى ٽ نب ي ى ٹ ن ن ىهڈ پڄ ځ ٵز و ى نشيؼن ؿننيف ىان ي ن هن ى و س نبهي ډينبن ا ن ٦ هنب دبين ننبڇ هنبي پڄځي ي يپي ا ځ اي ا چي ىان نب ي يٮني نب ي س ٦ جيٺي ٵ اهڈ ځ ىيني. ٮنيهب نب ٤ و سپبډڄ ايف ويپ ى ى ٥ ي ډبن ي اي ٽب ز آن ى ډش ن ډٺي ا ػ چ د ىاهشني و ٵب ٯ ا ډجبكض ىيني و دي ٵ ٽقډي ډشپچ بن سنهب ىنجبڃ ٽ ٴ وػ ډشف ډٺني ٹن آن ٽن يڈ ډ ش ٻ هنبي

8 ب بك ص بك پب ٥٤ ن ډشف ٹ آن ٽ يڈ ب ا ب ٥ ي ب شبن ىني سب ا ايف ٥ يٸ ي نبي ډ ش ٻ و نيبىيف آنهب ا ٽ ٴ ٽنني. ا ډن ن اينف ځ و ٹ آن ٽ يڈ ډ ش ڄ انج هي ا اڅجش ډ ٦ بڅت اي ا ز و وا ٦ ة سٶل ى ايف ىا شبنهب و ٽ نٴ وػن جبهز آنهب ب وايبر ا ب ٥ ي ي اىوا ب شبن ډيس ان ٵ هنڀ و دي نينة ا ن اة ا ى يبٵنز و ني سلن ڃ آن ا ى ٥ ڃ ا ب و ٹ ون سب ډبن ن وڃ ٹ آن ٽ يڈ ديڂي ي ن ى. د ىاهش چي ٱڈ آنپ هي ډٶ ان ٹ آن ٽ يڈ ني ى دب اي ډ ا ى ٽ ؿننيف ډظنبڃهنبيي ى ٽشنت هن ي اني و ډ ا ىي ا ى يڄ آيبسي ه بنني» ٥ چ ٮ ه ب ٽ إ ن ن ء و اڅ ني ب ٥ يف«) نبٵبر: 65 ( ينب»و ي نئچ ن ټ نف ىاڅ ٺ ن يف«)ٽهٴ: 83 ( و... يبن ن ى اني اډب ي ش سلٺيٺبر انؼبڇيبٵش ٱي ىيني ا ز ٽ ى ٽ نبڇ ى ايف ى ش ډ ٣ ى بڅيبن اهي ى ٹبڅت ډٺبالر و ٽشت ډشٮيى ه ي اهيي ا ى ايف ډينن د وه نڂ ان كن ة ن ن ى انني. ا ائن ػبډ س يف و ډيونس يف آنهب ا ډيس ان ٽشبة ل ٥ ت بؽتبك: ر تبك ٢ ؿك ك ا ٤ ت ب ٣ ت ج ٥ م ٣ ت ل ٣ ٽ يڈ ا ى و ك ة ٹچڈ ډ يڈ بڅلينيب شة سل ي ى آډي جبهز آنهب ب ىا شبن ا ب ٥ ي ي ا ب ا ز. وي ى ايف ٽشبة هي ا ب ا ب ٥ ي ي ٹن آن ٽ ى ډ ٦ بڅٮبر ىيني و ا قډي وا ى نشبيغ كب ڄ ا ايف س ب يبي نڂ ىيي ډشو بن ىيني واځ ا ٽ ى دب اي وي ن ا ز. اڅجش و سلچيڄ هب ش ىڅينڄ نيڇ سو ن ى ا ايف س ٦ جيٺبر ا ا ز. ي و ي ب و بي اىيجبن و ٥ ٵيا ان نٺي اىي ني ى هي آطب ه ي ا ايف س ٦ جيٺبر ا يبن ن ى اني ) ي ب بڅلينيب 161 و...( ب( فیلولوژی اسطورهای ا عالم و واژگان قرآن»ٵيچ څ ي هب«ٽ يان نب ي بني نب ي س ٦ جيٺي ا ز ٽ ني ډيځ يني ى شبو ى ىيڂ ىان ا ن ٦ نب ني ن ى ډيبن ډ ٦ بڅٮبر ك ة نٺي اىي و نٺي ا ن ٦ اي ػنبي ځ ٵشن ٽب ٽ ى ٵ اواني ا ى ډش ن اىي ډوشچٴ ډو ب ډش ن ډٺي ا ػ چ ٥ ٽچي ايف كي ٦ ٽچ بر وي و ډشف اىي ٹ آن ٽ يڈ ن وين نشنبيغ ينٸ و ىنجنبڃ ىا ى. ا ډ ٦ بڅٮبر اي سلٺيٸ و ډ ځ بيي هب ا ٥ يٸ ډ ٦ بڅٮة ي ن هنب و ډٮننبي ا بډي ډپبنهب ٥ جيٮز ا قڇ و نبڇ اي سإٽيي ىا ى. ى كٺيٺنز ا ن ٦ نب ني نبني ډشإط ا ىان بن نب ي وي ىان بن ي نب ي ا ز ٽ اوڅي يټ ا ا ن سب يوي ى ن و بني و څٲ ي ٹ ڈ ي ب سلٺيٸ ى ب ة ا ڄ څٲبر و ا بډي و ا يڄ وا هب ډيس اني نب ي څٲ ي آن ا ز ٽ ن شب ي ډ ٦ بڅٮ ا آن ب نبڇ ٵيچ څ ي ني يبى ډنيٽننني. اينف ډيٽني و بډڄ ون هنبيي ه بننني څٲنز نب ني و ډي ى )نبډ ډ ٦ چٸ ( ىان ٵيچ څ ي ايف بو ن ن ي ا نش ا ډيس ان ډٮنبي اوڅية آنهب دي ى. ىيڂ ينبن آځنبهي ا ډٮننبي ن ة ه ى ى ډ ځ بيي هي ا وا ٽچييي و ٵ هنڀهب ن ػيي يب ي بني و كشي ؿڂ نڂي ا سجب ٣ ډيبن ٵ هنڀهب ا ى ىو ة ٽهف آ پب ن بيي ؿ اٽن ډبن آٵ يي ډبني ٽ ي اني ډف ه ىنيبى ٥ ن نبن و ا ن ٦ ى ب دييي ػهبن ايفه نبني ىا نز. ى كٺيٺنز ډنب ن وا ن ٦ ة

9 سلچيڄ ٽچ بر ډيس انيڈ ػهبنيني يټ ٹ ڇ ا نب يڈ ٹ ډي ٽ انيي يين چپ ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 51 بن بن ا ن ډهڈس ا آن ه ن و يچ اي اي س ٽ ىن و سٶ ي ن ٽب ډي ني )اي وس (. اډب نو شيف اٹياڇ ى ايف ػهز ا ډب ٽ ډ څ ) ( انؼبڇ ىاى ٽ سنهب ه ن و يچة نوف ځٶنشف و ىن ػهبني ٽ ا ز ٽ ى ا اكب ٥ آنهب ى ډينة ډٺبي ة ننبڇهنبي هنيايبن ي نبني و وډي ب نبڇ اڅهي و ىاهب و ني سلچيڄ ي نب بنة څٲ ي آنهنب ډ ٦ بڅٮن هنبيي ا انؼنبڇ ىاى )ننبډ ډ ٦ چٸ 106( او ٮيهب ن ية ي ب ي بني ا ى ايف ډين ډٮنبي اوڅية ه ي ا كٶ ٨ ډيٽنني هج ي ا ډي ني و وي ځيهب )دائرةالمع برف ا شٮب هب ػبي نبڇ هب سچٺي ي ډ ٦ ف ٽ ى و ن ز:»سب ډنبني ٽن ني ز اډب و ي ډي ي ٽ يشبنيپنب Britanica( )The Encyclopedia of 1911 ع ډٮنبي وا هنب ىدنبي يوي ا نڈهنب ٵ اډن و و يز اڅهي و اڅه هب ا ډ و و سٮييف ډيٽننني«129 ( 21 و ا اينؼب نز ٽن كٺبيٺي ډٺي سجييڄ ډي ني و وايز اي پڄ ډيځي ني و ا بډي و ا ٦ قكبر نيوي ډن إ وايز اي و س ػ نپبر يب ي بو د يف ډي ني ٽ ن ة ه ى بم و ٿ ٵ اوان ډيځي ني. ونبن ډ څ ډو ب ن ية ي ب ي بني او و ٽب ز آن ى ډ ٦ بڅٮبر ډن سج ٤ نب ٹن آن ٽن يڈ نين ا ى ػهز ٵهڈ ايف ډشف ډٺي ايٶب ٽن ى بو ػ اډ اشيايي آ پب ن ى يون هيؾځ ن دي ٵ هب ٹ آن د ىاهش اني و هب شڂب ن وڃ(. ه نيف وايز ٹ آني ه شني ډ ي ي ي و... د ىاهش وي ځي وايز ى ډشف ا ز ) ٻ. نب ي و ا ٥ ق نبر با ني ا ا ډلشن اي ٵ هنڂني ا نب ٥ ي و : ٹبئ ي 3-2 ( اي ن نن هني د وه نڂ ان ىينني اي ديياي ايف وا ځبن ا ا ائ هي ا ٥ ٵيا ان بن اي ٹ آن ٽ يڈ و ٽ بني ٽ ي ي و ١ ف سلچيڄ هب شڂب بني و ي ي نبهشي ا نبډي اډنبٽف و ى هشنبن و... ى و سلچيڄ ٽ ى اني )دبٽشي 1391 ى ڂٶشب بٵز ٹبئڄ اي ن ىن ىا نشبنهنب و نبهشي ا بډي و يز اي ٹ آن ه بننني واڅٺن نيف نن ف دينياي اينف وا ځنبن ن س ٦ جينٸ ډٮنبني ن ن ى نز آډني و يشي ايف اٵ اى ه ز ځ ب ى اني. ا ن آنهب ا ايف ٥ يٸ ډيس ان سلچيڄ يٸس و ػبډ سن ي ا ا اي ٹ آن و ني ا شٺبىار ػ اډ بو ډني يانهب ا ائ ډٺي ٹ آن ٽ يڈ ى يبٵز. ٽ ى و ٵهڈ ٽبډڄس و ػبډ سن ي ا دينبڇ اڅهني ج( تکاسطوره در قرآن کرین يپي ىيڂ ا ويپ ى ٹبڄ ديڂي ي ى نٺي اي ٹ آن ٽ يڈ ويپ ى ػ ٳ ٽ ذنڄ Campbell( )Joseph ) ڇ( نب ان بن نب و ن ي نية آډ يپبيي ا ز ٽ نب ي س ٦ جيٺي اهش ب ىاى ن ية ه ي ا ب ن ان سټ و ٹبڄ س ػهي ا آطنب هن ى ا ن ا ز. او ى بڃ 1949 ڇ ى بڅة ه ي ب نن ان»ٹه ډنبن هن ا ؿهن» ډ ٦ ف ن ى و ى آن يبن ىا ز ٽ ه ة واينز هنبي ا ن ٦ اي ا ا نپبڃ

10 ب بك ص بك پب ٥٤ ن واكي ٽهف اڅڂ هب سجٮيز ډيٽنني. هب وايز ىيڂ يبن ا ب ايف ن ي هنبيي ٽن ى ينڄ ينټ ٽهنفاڅڂن ي ډي ني ډؼ ب يټ ؿي ا ډيځ يني و وايز ډوشچٴ اي ى سب ػهبن ى كٺيٺنز ؿي ي ػ وي اي ځ نبځ ن ا ايف ٽهف اڅڂ ٽچيي اهن ب ػبډٮ ي ٽ ى ځ نبځ ني ا اي ا ز ٽ ا ز. نب ايف ايف سټ ن بي ډيځ ا ى. ني شني. اځ ډيه اهيي نب ي هنب هن ى ا دينيا ٽنيني ب آن دي ني ىا يي. ه ن بڇ نبهشي ى ػبډٮ اي ډٮيف و ى ډلنيوى اي نش اي ى ىو ة هڈ ډبني و ى ډنبني ډشپظن ډني ن ى و ا هن ى ػچن ى ډيبن نب بن و د وهبن ډشٶبور سٮييف ي هنبي ا ز. اي ن نن ػي ن ٵ ين Frazar( )Sir James ) ڇ( ى ٽشبة بؽ ١ مك ٤ ه شة ا چي اٱچنت ا نب ٥ ي ا ډ ٢ ن ن ډن ٿ و س څي ىوب ډيىاني ( ي ب ( سټا ٦ ة ٹه ډبن ا ز. ٹه ډبن ٽ ي ا ز ٽ يب ٹي ر ٺچي. ٹه ډبن ه نيف ٽ ي ا ز ٽ اډب سټا ٦ ة ځي ٽ آډبى ن ن هن ى ٽ ذنڄ ا ن هن ى ػچنت ٽن ى ىا اي يټ وي ځي س ب ي ه بنني ٹي ر ػ ي ٹي ر وكني ا ز سب نيب ه ى ا ٵياي ىيڂ ان ٽني. ننب ايف ډٶهن ڇ ٹه ډبن ى ا ب ډ سج ٤ ب ډٶه ڇ ايظب ا ز و ه يف ا ب نٺ ډ ٽ ي ى ىا نشبنهنب ا ن ډيىهي اډب ا ٥ ٵي ال ڇ ا ز ٽ سټا ٦ ة ٹه ډبن ا ډش پڄ ا 40 ( او ډين ي ي: ڂٶشي ډبو اءاڅ ٦ جيٮ هنڂبڇ ټي» ٹه ډبن ى يټ آ ډ ن س يا ا ډ كچ آٱب ډيٽني. ب ډيىاني ٽ ٹه ډبن ا نيځي و ډ ن بي هن ى اهش نب ڂ ا ى. ى كٺيٺز ٽ ذڄ ه نشة جب راني ا : ػيايي ) ي نز( س ن ٳ و ب ځ نز )ٽ ذنڄ ى ز ني و ڂٶز ى آنؼب و و ډي ى و ب ځ ز ا ايف ٶ د ډ و ا ٹه ډبن ني وي آن ا ىا ى ٽ.) يپي ا ډظبڃي ٽ ٽ ذڄ ى آطب ه ي ا آن ه ة يب ػ ش نبڇ او ٽ ي ك ٢ ر ي ن ا ز ٽ ى يب و پڈ ډبهي ا ٥ ي ن ى و ذ ډؼيىا ډيٽ ني و نٶ ي ډونب ٥ آډين ا ن كي ٦ نة دي و ي ٹ ٦ ٮي ى ز ډييبني. يب ان ٽز و ٵ ٢ ڄ ننب ڃ ٽنني( )ٽ ذنڄ و ى ډش ن ډٺي ا ػ چ ٹ آن ٽن يڈ نين ډ ٦ بٸ آيبر ٹ آن ٽ يڈ ا ٹ ڇ ه ي ػيا ي و ٶ ي ډبػ اػ يبنن ي ٹ ڇ ه ي ب ځ ز. ٽ ذنڄ ن ٹه ډبن ىيني ډيد ىا ى و س ١ يلبر ه ة و ػبډٮي ا دي اډ ن نيځي اينف ٹه ډنبن و سنټا ن ٦ )ه بن 222 ٮي(. ه نيف و يز ٹه ډبن ډين ٽ ذڄ و ډ اكڄ ځبنة يبى ي ٹه ډبنبن ٹ آني ه بنني ي ن ډ ي ا اهيڈ ډ يڈ ي ٴ ن ف و... ني ه ز ٽ ٶ ي ډوب ٥ آډي و ٵ ٢ ڄ ٽز كي ٦ ة ڂٶشي ډبو اءاڅ ٦ جيٮ ي ٹ ڇ ه ي ب ځ شني و ديٲبڇآو ب ر و ديبڇ اڅهي ه يټ ى ن ف و سجينيف نٶ اينف ينبن ډنيىا ى ى ن ية او يبىآو ىيڂ ب ػيايي ا ٹ ڇ هن ي ىا شني و انؼبڇ د ا ٥ ي يټ آ ډ ن نوز اڅهني نب ي آنهب ىني.

11 ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 53 د( نقد روانکاوانة قرآن کرین يپي ىيڂ ا ويپ ى ٹبڄ ديڂي ي ى نٺي ا ن ٦ اي ٹن آن ٽن يڈ نٺني وانپنبوي ا نز ٽن ويپ ى ډوشچٴ ن جز ډينبن انن ا ى نٺي اي ٥ ٵيا ان ي ش ي ىا ى و اهش بڇ ن جشب ٹبڄ س ػهي ډو ب ى نبڅيبن اهين يان ى كبڃ انؼبڇ ا ز. ى ايف ډيبن ځ ش ىځي ٽب ى ن يبر ي نڀ ى ك ة نٺي وانپبوي سب آنؼب ز ٽ ځبهي د وه ڂ ان آطب ي ا ٽ سٶپيټ ډيٽنني اځ ؿ ځب سٮ يٶي ٽ ي نڀ ا آن ا ائ ويپ ى نپبر ب سپي آ اي او نٺي ٽ ى اني ب ن ان»نٺي ي نڂي«ا ىيڂ ان ا نٺني ا ن ٦ اي ايف نبويف ا ډٮبىڃ هڈ ني ډيٽني( ى نٺي اىي وي ٽب ډي ني. ه نيف ٽب ى ا ٦ قف آ ٽني سبينخ )نب ويپ ى نٺي اي ب ن ان»نٺي ي نڂي«ني يبى ٽ ى اني ) ٻ. ى ايفځ ن نٺي ډنشٺي وانپبو وا ٦ ة سؼ ي وانپبوانة اىي هب ي ني ه ز يٮني ى دي آن ا ز ٽ نٺي اي ؿنبن نبي ا نز ٽن : ٹبئ ي.) ډنشٺنيان ا و سلچيڄ نب و ب اي ډ ػن ى ى ډنشف ى دني ٶه ي اط ار دبييا ي ػبي ډيځ ا ى وڅي هي ىيڂ ا ډش ن ؿنيف اط ي نيا ني! ٽب ي ا ٽ نٺي وانپبوي ن ي ني ك ة و ډاڅٴ ب نبه ىآځب نٺي اي ا ػ ٮي آىډيبن ٽ ى ٽ ٴ و ػ ش يبٵش ي ا ه ىو هي ډشفهب ؿ انڂي ي نبيي ډنيٽننني ٽن ى ه اننني بن ا نشٮب ي ډنشٺني ا ن ٦ اي ډيٽني. ه يف ا نب ا نز ٽن ٵشب آىډي ډيد ىا ني. اڅجش ايف ىو ويپ ى سٶبوري ني ب هڈ ىا ني ډظق وان نب ي ډيٽ ي سب و يز ٵ ى ا ي ٽني اډب ا ن ٦ نب ني ه يف ٽب ا ى ١ ي و و يز يټ ٹ ڇ انؼبڇ ډيىهي و ى نز ه نبن ٥ ن ٽن نڂ اني ٵ ىي ډيآيني )ډيهفه ا (. ئيبهنب س نبيقر نبه ىآځنب ا ډشؼچي ډي ب ني هب ني ب سبة ن بىيف اډييهب س هب و انڂي يټ ٹ ڇ و ن ب نب ايف ى ايف ويپن ى ا ن يي ډ ٦ بڅٮنبر سنب ين س نين اىينبن و ډن ىڇ نب ني و ا ن ي ىيڂن ډجنبني وان نب ي وي وان نب ي ػ ٮي ى هيډز سلچيڄ آطب اىي ٹ ا ډيځي ى. ب س ػن و ى نبهز ا نبه ىآځبهبنة ډشف و سلچيڄ ٦ ف ن بىيف آن ډش ني ٽ ن بىځ ايبن ايف اني اي سلچيڄ ب ايف ي و هڈ وف ا نٺي ) ( ي ب.) اډب ػ ش س يف آطب ايف ك ي نڀ ا ز ٽ ػ چ ٹبچيز ډٮنبي سؼ ي ن اه ينز ٽنب ى اينف كبوي ا ا ب ٥ ي ي ينب ي ش ي ىا ني )ٹبئ ي 33 ( ا ايف و ډيس ان ځٶز ٽن و سلچيڄ ډشف( ا ز و هڈ ا و ا ب ٥ ي ب شبن ا شٶبى ى ډيځ ىى ى ډ ٦ بڅٮبر ٹ آن ٽ يڈ آطب وان نب ډٮ وٳ ئي ي يٮنني ٽنب ڃ ځ نشبو دي اډ ن هي ىا شبن ٹ آن ٽ يڈ ني سلچيڄ ينٸ وان نب نبن اي انؼنبڇ ىاى دي اډ ن ىا شبن ا لبة ٽهٴ ىا شبن ك ٢ ر ي ن و... ) ٻ. ٮي ا ي نڀ ځ ؿ ية يب ي ا او ا اىاډ ا نز ا : ي نڀ 1368 ٽشبة ؿهنب ن ر ډظنبڅي(. ىاىني اډب هيؾيټ ه ر و ان نؼبڇ چ ني ي ننڀ ا نيا نشني و ن ه يف ا ب نش ان شني اط ػ ش اي ه ش ا آطب ي نڀ ډو ب ى ك ة ډ سج ٤ ب ىا شبن ډشن ن ډٺني ا

12 ب بك ص بك پب ٥٤ ن ػ چ ډشف ٹ آن ٽ يڈ ا ه ى يبىځب ډي ى و ى ډيبن ٵب بنبن ني ډٮيوى ډٺبالسي يي ا ز. اڅجش ى ك ة نيبٵز و چز ايف اډ بيي ڂ ا ني. ى بڅيبن اهي نب ىيڂن اهش نبڇ وين اي ن ي ننڀ ن نبن ىاى ډ ٦ بڅٮبر ٹ آن ٽ يڈ نڂب ني ك ب يز ٤ و ٽب ز و او ى يڄ ډش ن اىي ډوشچٴ ن اط ډ شٺچي ؿ ر ډٺبڅن ن و ؿن ؿنبح ن ر ٽشنبة ىيني و دي ٵ ٽقډي كبٽڈ ن ډنشف ٹن آن ٽن يڈ نب ځ ىى. ه كبڃ ا ن ډشو بن ي نڂي ٽب ز و ي نڀ ن ي جبهز يب ب سٶب ي ٵبني ػبيډبنني نز ا قډي ډ چ بنبن ىا ى و اٵ اىي ه بنني ىا ي بيڂبن و ػقڃ شب ي ى يڄ آطب ه ى ن و ي نڂي ب سٶ ي ٵبني ډ چ بنبن ا ب ٽ ى اني. ا ػ چة اينف آطنب ډنيسن ان ن ؽب ل ب ٢ ام ٣ ا ىا ي بيڂبن و ني ٽشبة ػ ك ف ٥ ب ا ػقڃ شب ي ا ب ى دبيبن ٽ ايف نپش ني كبئ اه يز ا ز ٽ سنهب ى هي ٩ ايٴ ب يپييڂ ډشٶبوراني. ا آنؼبٽ يټ ٥ ٵيا اني نٺي وانپبوان ډ شٺڄ ا يپييڂ اي ه ى ٹڈ ى اني نڂب ني ى سيا ي ب ي ه ي ا نٺي اي ځنؼبي ايف ن شب ا ز. ه ىو ا ػهبر يب ي جي ى ه بنننييهنبي ٽشنبة ت ب ٢ ف ٣ ن ى. نٺي سټا ن ٦ ا نز و ى آطب انيي نيان ه ىو ن ان وٵ ٹبڄ ډ بهي انني و هن ويپ ى س ػ ٥ تیاى اسط ر ای در اسل ب تیا ی قزآى کزین يپي ا به چڈ اىيبر ىان قٱز و چڈ يبن ا ز ٽن ٹ آند وهي ني ىا ى. ا ب ايف چڈ ن ى ) ٻ. : پبٽي 1397 ٷ 162 ( ٽ ( ي ب.) اډ و بن نب ي ني ه ا شٮب ځ ن ايف ډ ١ ب ډيځ ىى ٽ ىا ش نبٺ اهشقٳ ايف و هب ني اط ن ي د ىا ي ػييني ى چنڈ قٱنز اني ډيځي ني ن ن ننبي ػيينيي ه بننني ن ٽن ډؼ ا ا ايف ىو ويپ ى يبى ٽ ى سب ه اننيځبن ب ني. ن ف اي ٽهنف و ىي ينن يټ وف ا ډيس ان ي نش اينف اډن هنب ع ا ى ځ ن ډ ٦ بڅٮنبر ٹ آنني و ډوشچٴ يبن څلب ٧ سوييڄ و ى كن ة ن هينبڃ ا نز ا ىانن هنبي ځ ننبځ ن ا ػ چن ن نبى س ظينڄ ا ن ٦ و ٽهنفاڅڂن نٺني اىني و ه ڂني ن ٽن ن ى ز ډييبيڈ. ه يف ا ب ځ نة ىيڂ ي ا ډ ٦ بڅٮبر اي يبن ا ب ٥ ي ي نبڇ ىا نني ٽن ځبهي ب ان و ن ي نيځبن ا آن ه ه ي يبن ډيىا ني و ا آنهب سنهب ډي ني و بو اي ا ن ان ا ا و ڂ ىي ػهز اڅٺبي ديبڇ ه ي ه ر سچ يق و ا ب وا ى ن نش هنبي ډي نني ) ي نب 1370.)216 ايف ويپ ى ى ٹ آن ٽ يڈ ني ٹبڄ ديڂي ي ا ز. اي ن ن ٥ بئ ٵي ن ٺ و ن و ع څ ي ڇ ال ق يبم ة ٽ شبب ي چ ٺب ډ ن ا «)ا ن ا: 13 ( ى ٹبڅنت ا نب» ٥ بئ «ن ٽ ى ډيبن ا اة اي سٶإڃ و ٵبڃ ىن ايغ ى ن ه ى و ييفو يچ هياوني نجلبن ى آينة»و ٽ نڄ ب ن نبن ؤ څ ډ ننب و سچ نيق ا ينبن ا ن ٦ اي اهياٳ س يشني هن ي ا ٽن

13 ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 55 كبٽي ا اه يز ا بڃ آىډي ى ٮبىر ىني ي و اه وي او ز ا ٥ يٸ اينف نبو ا ن ٦ اي ينبن ن ن ى ) ٥ جب ٥ جبئي 1417 ٷ ع (. ؿنبنٽ ٵبڃ ىن ا بڅز ډن ٦ ٺي ىا ى نب ايف آ ةي سنهب ا شٶبىة ا ا ي ٽ ى يٸس ا نڂب ني ډ ٦ ف ي اي بن ١ ا ز ٽ ٵ ٷ ډيىانيڈ ى ٺقنيز اډ و ن آيبر ه ا و ى ٹبڅت ايف ا چ ة يبني آن هنڈ نيون هنيؾځ نن ډيىا ى. ف ى ن ز ؿبح 1-4. ر کزد کاله در هطبلعبت اسط ر ا قزآى کز ن قو ديڂي ي ي اني ى شة ٹجڄ ن ٽ ٥ بئ ي وػ ى ىا ى و ن ا نز سٶنإڃ و ډ به ا ايف بو اي ايغ ى ډينبن ا ن اة ا ځن ا ي ن اي آن ډٶهن ډي ي ش ايف ويپ ى دي ٵ هنب و ډجنبني آن ى ډٺبڅنة ىيڂن ي س ن ٤ ٹ ا ىا ى و ان بءاهلل وىي ؿبح ه اهي ي. ٵب ٯ ا دي ٵ ٽقډي ى ن ى شة ىيڂ ي ا ډ ٦ بڅٮبر اي انؼبڇځ ٵش دي ٵ ٽقډي ه ا ى چ ڇ ا قډي آن هڈ ىا شبن ٹ آن ديڂي ي ډي ني ) ٻ. و يسب ني س ٤ بڅ بن و انيي ن نيان ٱي ىينني دي اډ ن ٹ آن ٽ يڈ د وه هنبيي ا نز ٽن نب و يسب ني س ٤ انيي نيان ى ون ش اي يٮني د وه ڂ ان ىيني و ډلٺٺنبن ىاليچني ه بننني ډشنإط ن ىن نبكجبن اينف ٹجينڄ آ ا ا اٵپنب ٱ ني نيڇ سإطي ځن ا ي ا ب سٶ ي ډ ي و س ظيچي يڈ ا سٮ يڈ ؿننيف سٶب ني ي ن : ٱ وي نبئيني و ٵ و انٶ ( نبي ډٮنب ٳ ٹن آن و... ٦ ٽچي هب شڂب ايف ويپ ى ډبني ب ډيځ ىى ٽ ىان ا ن ٦ نب ني ډو نب ا ن ٦ نب ني س ٦ جيٺي پڄ ځ ٵز و ذ هي بڅ بن ىيني ٽب ز آن ى ډشف ډٺي د ىاهشني. ى ك ة بڅ بن ډ يلي وىوڅٴ څش بن و ٽب ڃ ب ر س بهبر ىا شبن هييف و وايبر ا ب ٥ ي ي س ػ ٽ ى و لض ىايني ا ډشف ډٺي ا اي اوڅيف ب ډ ٦ ف ٽ ىني. ذ ى ٥ ي ډبن ايف لض وا ى ك ة ډ ٦ بڅٮبر ا قډي نين ني و ا ه ى ا ى ډيبن ډ چ بنبن ني ب ٽ ى. ا ن ٥ ٵيا ان ايف ويپ ى س بهبر ډيبن ىا شبن ډشف ډٺي ب وايبر ا ب ٥ ي ي ځ ؿن ډ پنف ا نز سب يوي ىن ايف ىا شبنهب و واٹ ن بيي آنهب ا ي ااڃ ج ى اډب ه كبڃ ډب ا ا ډشف ډٺي ينيب ن نيٽنني و ٹي ي ز آن ا ډويو ن ي ب ى ).ٻ: څش بن 6-4 ( ػهز ٵهڈ ديبڇ ډشف و ى زيبي ډٺ ي ا چي آن ډيبي ز كؼبة ا ا ډشف ىاييڈ و ډشف ا» ا ىايي«ٽنيڈ )ه بن 46 (. ه يف ا نب ا نز ٽ ا ايف ويپ ى ب نبڇ ىايي ا ډشف ډٺي سٮجي ډي ى. اډب ى ډيبن ډ چ بنبن ايف ىييځب اوڅيف ب بڃ 1947 ڇ ډ ٦ ف ي ٽ ى ٹبڅت ايف ن ي ا ى ډٺبڇ ىٵب ا ٹ آن ٽ يڈ ى ډٺبڄ اي اىار و جهبر ه ٱي واٹٮ ا ىن ه ډ اى ٹ هب ځ ىاني س ٤ يپي ا بځ ىان اډيف اڅو څي يٮني اك ي هچنٴاهلل ى كنيوى بڅة ىٽش ي ه ى ا ف ا م ٣ فى ا ملآ ا ىل ٤ ا آن ىٵب ن ن ى. هچنٴاهلل ىا شبن ٹ آن ډ ٦ ف ٽ ى و و اهياٳ هيايش و س يش ډ ش ٹبن و ډجچٲنبن ډ نيل ن ډجنن ييفس سيت ى يى آډي هف ډوبڅٶبن و ا پبڃٽنننيځبن ا و ىين ٹ هب ډش ػ نب ى )هچنٴاهلل 1999 ڇ 37 و 94(.

14 ب بك ص بك پب ٥٤ ن او ه نيف هي ٹ چپ اڅجش ٽ ى ىني ٽ آي اهيي ا ٹ ٹ آن آو ى ډجني اينپ ه ٹ ٹ آن ن يس اني ٹ اي واٹٮي ى ب ي ٹ آن ٵب اىي ه شني و واٹٮيشي ى هب ع نيا ني ه بنني ىا شبن واڅٺ نيف. ٹجڄ ا هچٴاهلل هڈ هي انيي نيان ډ چ بن ى ايف ډين ا شٺبى ډ ٦ بڅجي ا دي اډ ن ٹ ن هنبي ٹن آن ا ٩ هنب وػ ى ى ٹ آن ا ډيس ان ا ونبن آنهب ىا ز ن ى ا ػ چن : ٵونن ا ي ) ينڄ بٵبر( ډو ي ) يڄ آي ) يي ١ ب 1373 ٷ ع 1 ) ٺ ) ډل ني نيي ١ ب ) يڄ آين 102 ٺن ( نين ډل ني جني و ين ډل ى چش ر. ن ي هچٴاهلل ني ځ ؿ س ٤ يب ي ا انيي ن نيان ډ چ بن ا ػ چ : اك ياډيف ى ډؼچ ا ل ب ډل يه ٢ اڅل يف ى ا ف ا م ى و جياڅلبٵ ٨ جي ى غ فى ل ا ملآ ).ٻ: هبءاڅييف ه ډ به و 1763 ( ډ ى نٺي واٹ ي اډب ية يب ي ٵ نٺبي و نٺب ٣ ١ ٮٴ آن د ىاهش و ٤ و ځ ش ن ي او ٽ ټ ن ىني. ډه شن يف نب ف انيينن هچنٴاهلل هچيڄ جياڅپ يڈ ا ز ٽ كشي او ا شن ا ني ٽن ى ٽن ؿن ا ى ب ي ډ ا ى ا ن ٦ هنبي ٹ آنني ٽ سنبهي ٽ ى ا ز ا ىيڂ ٹبئقن ىايي ا ډشف ٹ آن ٽ يڈ ډيس ان ډل ي ا ٽ ن پ ي ينبى ډل ني بكب وٷ اك يهبن هنيي و ية يب ي ىيڂ ا ب ن ى. ى بڅيبن اهي ن ي نيځبن ىيڂ ي ني ايف ډ ١ د ىاهشني وڅي ب آځبهي ا ن ز هچٴاهلل يبٵش ه ى ا يب ډلشب ٥ بن ا ا ٽ ىني. ى ډ اػه ب ايف ويپ ى هيڄ و يٮي ا ډلٺٺنبن ا نقډي ن ٥ ن ى اينڂ نن ډ ٦ بڅٮنبر د ىاهشنني و ه ځ نن ډ ٦ بڅٮبر اي ډ سج ٤ ب ٹ آن ٽ يڈ ا ن ي سإييني ن ين هچنٴاهلل ىان نشني. ا ډن ن ٥ ٵنيا ان اينف ځن و.نبډيين ٹ آن ٽ يڈ يب ٽب ز ډجبكض اي ى ٹ آن و ا ب ب ٽ نبڇ ب ك ة ٹ آن ٽ يڈ اډ ي ٻآڅ ى و نبد ني ى ب ة ځ ا ا ه ځ ن ٹ آن ٽ يڈ اني و ٹ آن ٽ يڈ ا ىا ني ) ٻ. اٵ بن د وهي ب ډيآيي ؿ اٽ پڄ بن اډ و ي و ى ٹبڅت ا ٦ قكبر چ ي ٹ ي : ييػ اىي ( ى كبڅيٽ ى ډيبن ډ ٦ بڅٮبر ډن سج ٤ ډي ن س ه نبر ډ ن ٽبن ني ا نقڇ ان وا ٽ يين و اطجبر ٱي ډٮ ٵزو ي ډشف ډٺي ٹ آن ٽ يڈ ډن بٵي و س ه بر هيبڅي ي ا ز يٮني ىا اي ٹيا شي هب ا ز و وا ٦ ة ځ ن ډ ى سو ٦ ئ ډي ن ى ) ٻ. واٹ و هي : ك نيني ىو و ن هنبي ډوشچنٴ ډهنيوي اى و ډي ايني.) نب ايف ويپ ى ٱبڅت و ايغ ى ډيبن ډشپچ بن ا قډي ډ اػهة انشٺبىي ا نز و ن نٺني و انشٺنبى ا ډ ٦ بڅٮنبر اي ډ سج ٤ ب ٹ آن ٽ يڈ ډيد ىا ني. ٽ ايف نپش ني هبڅي ا ٵبيي ني ز ٽ ايف ويپ ى ٹيډز يب ي ني ىا ى و ى دبي آن ا ه بن ډبن ن وڃ ٹ آن ٽ يڈ ٹبڄ ديڂي ي ا ز. ا ىيڂ ن ا آنػنبييٽن ا ن ٦ نڂنب ي و ك ٢ ٹي س ني ى س ين ب شبني ا ػ چ س ين ا اة و اٹ اڇ بډي ډ ػت ډي ي سب هن نبو و انيي ة سب اي ه ى ا ب نٺي ايف ك ٢ ډ چ ٤ ډ ٦ ف ٽني هڈ اىيبن و هڈ ٵچ ٶ هب ه ى ا ى ډٺبڄ نبو ي و نڂب ي ٹ ا ډيىاىني و اي سل ڃ ػبډٮة ي انپب و س چ ٤ آن ډيد ىاهشني. ه يف ا ب ا ه بن اوان پڄځي ي ػبډٮة ا قډي نٺي اي ى نپڄ اشنيايي و ن ىو ا ا ن ٦ قكبر چ ني اډن و ي س ٤ كپ ب ٵق ٶ و چ بي ىيني و ي و اكشؼبع ى ونىيني و ػياڃ ن ونىينني ا دب نوڂ ن ى.

15 اډ و ني اٽظ يز ػبډٮة بڅ بن ىيني ا قڇ ني ىنجبڅن و اينف ويپ ىنني نب ي ا شنبى ډيٽنني و ا ى شبو ى چ ي آن ه ډيػ يني. ى ډٺبڄ ايف ى ش ا ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 57 ډنشٺيان ى شة ىيڂ ي ا بڅ بن ا قډي و و نٶپ ان ډي ن و سنهنب نية ٹچيچني ا اي نبن ن نٺي ىانن نٺي اي نبن د ىاهشن و جهبر و اهبډبر ايف ډنشٺيان ا دب ن ىاى اني. ا ػ چة اي بن ډيس ان ن ډ س ٢ ني ػ اين ي آينزاهلل نييٽ بڃ كيي ي اك ي دبٽشي ػٮٶ نپ نبڇ ډل ي چي ايب ي و... ا ب ن ى. ا ب آ اي اي بن: اڅٴ( لجز ا ا ب ٥ ي ى ٹ آن ٽ يڈ و د وهي اينف ډنشف ډٺني نبيي ى نڂنبهي ن ٦ لي اډن ي نبد ي ٵشني و ٻآڅ ى ديبډ بهش ن آيي اډب بيي هب ٥ ن بن ٽ ى ٽ اي او ٹبڄ ٵهڈ و ى ٻ ب ي ب ډهب ر و ؿي ځي ه ؿ ا ز ب آن ؼيف ځ ش ا انيي هياوني اي س بڇس ن ن نب و ځ ا ي ا ا ډٶبهيڈ ډٮ ٵشي ډوب ٥ جبن ځ يي ٽ ٹن ا ي ا سجنب ٣ نب ن و ن اي آنپن ٽن سنهنب ا ٹني ر و چنڈ نيدبينبن او اي بن وز ا ز. ى كٺيٺز هياوني جلبن ا ايف ٥ يٸ ني وي ي ي ا ٽن يدبي ه ډي وى اي بني د يب ز. ه يف ا ب و ب س ػ يانيڈ ٽ ػبنجي ډٮ ٦ ٳ ډيٽني ٽ ايف ډيس اني هف ا يڂبنڂي فډبي هب و ي كب چ نپش بيي ايف وف و انيي ب آن آ نبيني و ػبن نبن ى ننڂقم يبنبن هنبي وي ى هشبن سن ډني بو و انيي نة ا ن ن ٻآڅن ى چپن ىينيځبهي ػهبنيني اڅهي و ٵ ٦ ي نو شيف ان بنهنبي باي نبن اډب سپبډڄنيبٵش ى سٮبډڄ ب ػهبن آٵبٹي و انٶ ي هن ن ى. ن ه نيف ا نب ډ ٦ بڅٮنبر ا ن ٦ اي نن سنهنب ٻآڅ ى و ٽٶ ځ ن ه شني ني شني چپ كشي ى ػهز هيډز )نپ نبڇ ى ڂٶشب ٶبهي ډني ع ى وقٿ ډيهبډشبن(. ة( ٽ ه ځ ن ډٮنب اډ ي ډ ػ واٹٮ اي ٹ آن و ٽب ز آن ى نيځي ډش ين اډن و ي نين يون ٤ و بم و ٿىاىن يان اډ ي نبډ پف و ٮيي ا ز و ځ يي نييف و ډن ٦ ٺي ا ز و ٻآډي و ٽٶ آڅ ى ني ز. اهج ى ٺق ى ه ػبډٮ اي ا ز ٽ ى ٽ ى ني ا ز هياوني جلبن ني ىيڂ ن ان ؤ اڅٮٺق اي يبن ٵ هنڂي ٽ ىن واٹٮن هنبي سنب يوي اڅٺنبي دينبڇ هن ي ا آن هن و ډشنب ت ب ډوب ٥ جبن و اي ٤ ډبني و ډپبني اي بن وايز ه ي ا ا وٹبي و ا ب ٥ ي سب يوي ب س څيني )دبٽشي 1391 ى ڂٶشب بٵز ن وڃ ػچ بر ڇ و ؿهب ڇ(. ع( ى ىنيبي اډ و ٽ يڄ هؼ هب و ؿبڅ هب ى ب ة ٹ آن و و ى كبڃ ځ ش ا ز و ٺقنيز ډني ن اكشي و يون ىڅيڄ و ا شيالڃ ه دب وي ا ن يد ي ى و ه ىڅيچي ا ٹبن ٽننني بكز ىيف و كٶ ٨ ٹي يز و ػبيڂب ٹ آن ا ز اڅجش واالي آن ى ډيبن ډ ىډبن ػبډٮ بو اي ډٮنبي ه اٵ ن و ػٮڄ ډل ٠ چپ ن ن نييبني سنهنب ا ىٵنب ا ن ىن دنب اي ا واينبر ډٮننبي ٵ هنڂني ن ن ىن هني واٹٮن هنبي سب يوي. ى ٱي ايف ر ىيف ا ػبډٮة ډ چ بنبن هز ه اهي ز و ى ٥ ي ډبن ه ى ه ى ا ٵ ايني ننيځي آىډيبن ك ٳ ه اهي ي )نپ نبڇ ى ڂٶشب ٶبهي ډني ع ى وقٿ ډيهبډشبن(. نب ايف ا ډن ايف ځ و وف ځٶش يب ي ا ز اوال اسهبڇ اي بن ا ى نپ ى )چپ ا انيي نيان ىيني اځ ٹ آن ٽ يڈ ا ا ب ٥ ي ه انين ونبن ديبډج س ٤ ډ ن ٽبن سنهب نٺڄ ب ډ ٢ بډيف هييف ىا ى( طبنيب بيي سٶبور ډٮنبيي وا ة ډ ٢ ن ن ى ا ز ؿ اٽ ٹ آن ٽن يڈ ا نش اٽبر ى ٹ آن ٽ يڈ ا ب ډٮننبي ا ن ٦ ى ىانن

16 ب بك ص بك پب ٥٤ ن نب ي ى ن ىا ز و ؼ الن كپڈ سو ٦ ئة ى شبو ى انيي نيان ايف ك نن ى )ه نبن(. ا ډن ن ٥ ٵيا ان ايف ځ و يس ػهي ايف نپبر ي اي ا ىؿب ايف ءسٶبهڈ ن ى ٽ ى ٹ آن ډٮنبي اٵ بن و ىا شبن ه اٵ ا ز ٽ ډ ٽبن ه يف كپبيبر و ه اٵبر ايغ ى ډيبن اڇ ا ز ٽ ٮ ٢ ب ٹ آن ن جز ډيىاىني و آن ا هڈ ٽ ىان نب ي ي ډيٽني هب شڂب سب يوي ني نيا ى ى كبڅيٽ ي چ ي ه ىو ك ة ٵ ٷ نشبيغ ىيڂ ي ا ن بن ډيىهني )دبٽشي 1391 ى ڂٶشب بٵز ن وڃ ػچ بر ڇ و ؿهب ڇ(. ت ٥ ز ٥ ل ٢ اډ و ا ز ٽ ډيى واع و ٤ ش ډوشچٴ چ ي ك هب و ويپ ى ػييني ى ډجبكنض ډوشچنٴ ايؼنبى ني سٮبډڄ و ا سجب ٣ آنهب ب يپييڂ ى شبو يب ډٶيي و نشبيغ د ب ي ا ى ډ ٦ بڅٮبر ٹ آن ٽ يڈ ن ىا ى. د وه كب ١ ډٮ ٵي و ي ان ا ايف سٮبډقر ى ك ة وا ٤ ډيبن ٹ آن ٽ يڈ و ا ن ٦ ؿهب بهة ا چي ا ى ايف سٮبډقر ډاط ډيىاني: ويپ ى سب يوي بن نب ي اىي و ٽقډي. ب ى ن ځ ٵشف ي به ډ ٦ بڅٮبر ش و ٹ آن ٽ يڈ سٮياى ايف سٮبډقر ډ ػ ى ى ه يټ ا چ ڇ ٵ ٷ و ذ س ػن كيوى ى ن ويپ ى ډنشهي ډي ى. ه ن ا ډنيدن ىا ى و ٽنب ٽ ى آنهنب ى هنيډز ن ييهي ا ز ب ى ن ځ ٵشف ډوشچٴ ىيڂ ي ه بنني ان بن نب ي ػبډٮ نب ي و... سٮياى ايف سٮبډقر اٵ اي ډييبي و ويپ ىهنبي ډشن ىيڂ ي ني ٹبڄ ډيبن ش ٥ ٽچي س ػ ديڂي ياني. ځ ن اي ډ سج ٤ ب ايف ىو ك ٵ ٷ و آ نبيي ب س بي ار ډيبن آنهب ١ و ر سلٺيٸ و د وه ى ان ا ډ ٦ بڅٮنبر ) ى شبو ى ايف د وه ډٮ ٵي ن ى: د وه كب ١ ب سن يڈ ډن ډ اي ا ان ا سٮبډقر ډينبن نش و ٹ آن( ا اطجبر ډي ب ى. ه يف ا نب ډنيسن ان نپنبر ين ا ا اي ډن سج ٤ نب ا ن ٦ و ٹن آن ٽن يڈ ځ ش اي ا ډ ٦ بڅٮبر ډيبن ش اي ډوشچٴ ا س يڈ ٽ ى ٽ سب كيوىي آ ٶشڂي ىا زهنب ى كن ډ ٦ بڅٮبر ٹ آني دبيبن ډيىهي. س ػ ان ا سٮبډقر ډيبن ش اي ډ سج ٤ ب و ٹ آن ٽن يڈ نٺ ن اهني ا ن اي د وه نڂ ان قٹ ني ډ ٦ بڅٮبر ډيبن ش اي ٹ آن ٽ يڈ س يڈ ډيٽني ٽ ه ٽ ا ب قيٸ و انش نب اس ډيس اني د وه ى ه يټ ا ايف ك هب ذ ىا ى و ييفس سيت يب ي ا ىالڅزهنبي نهٶشن ى آينبر ٹ آن ٽ يڈ ا ا شو اع ن بيي. ه نيف ايف نپش به چ ي ن يس ان د يي و آنهب ا ػ ڇ ډچليان ني ٹبڄ ى يبٵز ا ز ٽ ىڅينڄ اډ و اكشي ا ى شبو ى بي چ ڇ ىن نبىيي واع ٺقنينز و نين ځ نش ى وي نين انن ا ك ډ سج ٤ ب ؿ نڈ انڂب ز. ا ايف و بي ش س ا ز ٽ ن ػنبي سو ٦ ئن هنبي ؼ الن و ٹ ٢ بور ٱي چ ي ى ب ة ډ ٦ بڅٮبر اي ډ سج ٤ ب ٹ آن ٽن يڈ ن ني اي چ ني و ډشٺف ويب ويي ب جهبر ن يف ويڈ و ٥ و ني و ډشٺف ا ٽيبن ىيف و ٹي ي ز آن ىٵب ٽنيڈ.

17 ك ٤ ىلؿ ب ٢ ؾت ف ٥ ب ك ت ٣ ؿك تؼب ا ك للآ ول ٤ 59 بغ آ ن آ سب 1381 تبك ٤ ؼ مب فل ػل ٣ ؽ ڇ سه ان ز. آڅ ي ډل ى پ ي يسب ؽ االكة ف ٣ معرفة اع ا ا ؼلة ي ور ىا اڅپشبة اڅٮ ي. آډ ځب اڅ 1374 تبك ٤ ؼ ا ب ٥ ل ٢ ا ٤ لا سه ان ز. اك يهبن هنيى يي 1334 تف ٥ لا ملآ ا ى ا فللب س ػ ا يي چي 1382 دایرةالمعارف للآ ول ٤ ډيهڄ»ا ب ٥ ي : ن ش هب ونبن و ډٮب ٳ ٹ آن ٹڈ شبن ٽشبة. اي وس س يهيپ 1361 ؽا ا ب ؿك للآ س ػ ٵو ىا سه ان ؿبدوبنة آٵشبة. بډبن اٵ بن هب«سهي اك ي آ اڇ سه ان ٽز هبډي انش ب. بكب وٷ ډل ي 1413 ٷ ا زب ت ا ف ٣ ف ٣ ا م ا ملآ ي ور ىا اڅ إډ ن څچش اص. ب شيي 1370 ؿا ا ب ٥ ل س ػ څش بن وىڅٴ ٥ ظ 1380 ا ب ٥ ل س ػ ػقڃ شب ي سه ان س. ډ ٮ ى چيب سه ان ن ډ ٽ. دبٽشي 1391 ؿك فتبك بفت ن ػچ بر اوڃ سب ڈ ا ائ ي ى ىان ڂب ػبك ٨ و 1367 ٷ ا ج ٥ ب ا تج ٥٥ ٹبه ىا اڅٶپ. ػ اى چي يسب ا ف ف ٣ تبك ٤ ؼ ا ؼلة لج اال ال ن و ىيؼيشبڅي. ػ ان ډ ي 1343 اف ب ب ٢ ؿ ٣ ٤ ؿك ل ل ٤ سه ان ؿبدوبن نڂيف. اډبڇ بىٷ. كبع ك ف ك يف 1418 ٷ اال ك ػ ا ؼلة ف ٣ ا زب ٥ ي ور مؤسسة الجبمعية اڅي ا بر و اڅن. كبع نييػ اىي نييٽ بڃ 1391» ني ډٶهن ڇ ا ن ٦ ديييا نب بن ا «و ٥ ٥ ب ٢ ل ى ننز ا نقډي: سنإډچي ى وػن و سيويف ډ ٽن ٵ هننڀ س نبي ډٮننبي ٹ آنني و ٵهنڈ ك يني ) ٵب( يي ا اڅٺب ڈ 1393» ويپ ى ځ ا ى ٹ ٹ آن و نٺي آن«ا ٥ بت ل هبن ډل ي جياڅ ٮيي 1937 ڇ األساطیر العربیة لج اإل ال ٹبه مطبعة لجنة التؤليف والترجمة والنشر. هچٴاهلل ډل ي اك ي 1999 ڇ ا ف ا م ٣ ف ٣ ا ملآ چ چهبرم ٹبه ينب څچن. هچيڄ ؤك ي هچيڄ 1986 ڇ األسطورة ف ٣ ا فىل ا ؼل ٣ ي ور ىا اڅ ٦ چيٮ څچن. ه ٦ يت ډل ي 2004 ڇ ا ٤ واألسطورة ػ ا ؼلة ف ٣ الجاهلیة ىډ ٸ ىا قءاڅييف څچن واڅش ي والترجمة. ه څي اډيف 1961 ڇ تز ٤ ا ب ذ يػب ييا اڅ ٮ ٵ. ىٱيڈ يق 1995 ڇ ؤؿ ٤ ب ؼتمات ا ؼلة لج اإل ال ي ور ىا اڅٶپ اڅچجنبني. ا ي ٵو اڅييف 1420 ٷ ا ت ف ٥ لا ىج ٥ ل ي ور ىا اكيبء اڅش اص اڅٮ ي. يي ١ ب ډل ي 1373 ٷ تف ٥ لا بك ٹبه ىا اڅ نب. ډو ي ډل ى ف 1415 ٷ ا ى بف ػ غ ا ا ت ن ٤ ؽ ىوڇ ٹڈ ن اڅجقٱ. شب ي ػقڃ 1384 ر ب ا ك ب ٣ ى ػهبن ة و ا قڇ سه ان ن ډ ٽ.

18 ب بك ص بك پب ٥٤ ن پبٽ ي ٴ ف ا پ 1397 ڇ فتبط ا ؼ ډ مطبعة اڅجب. ي ب ي و 1380 م اؿ ٣ ؽ ىوڇ سه ان انش ب ار ٵ ىو. ننننن 1369 ٤ غ ؽ ىوڇ سه ان ىان ڂب ننننن 1370 ٥ ب سه ان انش ب ار ٵ ىو. ديبڇ ن. بڅلينيب ډ يڈ 1394 ل ٥ ت بؽتبك سه ان نڂب ٥ جب ٥ جبيي يي ډل يك يف 1417 ٷ ا ٥ نا ٹڈ ػبډٮ ډٮب. ٹڈ. چي ډي يف ك ٥ يت ك يني يي ډل ى 1389»ډٮني نب ي ا ب ٥ ي ى ٹ آن ٽ يڈ: نٺيي اىڅ اي ى ٹ آن«ب ؼبت ا ال ٣ /3 ننننن 1388»نٺيي ا شيالڃ هچٴاهلل ى بة وػ ى ٹ اي جياڅ ٮييهبن ډل ي 1937 ڇ اال ب ٥ ل العربیة لج اال ال ٹبه مطبعة لجنة ډل ي اك ي هچٴااهلل ډجني وػ ى ٹ ى ٹ آن«للآ بؽت ب اڅشإڅيٴ و اڅش ػ ؼين ډل ي 1994 ڇ موسوعة ا ب ٥ ل ا ؼلة ػ الجاهلیة ؿالالت ب ي ور ىا اڅٶب اي. ٱ وي نبئيني نهچ. ا ب ٣ و ٵ و انٶ جياهلل 1380»ىييځب هنبي ډٶ ان ى كٺيٺي يب سويچي ىن ىا شبن ٹن آن ٽن يڈ«كى ػ ٵ ي ػي ػ ع 1383 بؽ مك ٤ : پو ٣ ؿك ربؿ ؿ ٤ تلر وبظ ف ٥ ل م سه ان ډا ٹبئ ي ٵ اى 1389 دي ين 11 و ٽب ي ا ن ز 1394 مب ا ك س ػ و نيبى ن ي ويپ ى نٺي اي و ډين ډل ف طقطي ؽ ڇ سه ان انش ب ار ډ وا يي. ٽ ا ي ډي ػقڃاڅييف 1372 كئ ٤ ب ع ب ا ك سه ان ن ډ ٽ. ٽ ذڄ ػ ٳ 1377 لكت ا ك ځٶشڂ ننننن 1385 ل ل ب ناك ص ل س ػ ډلٺٺيبن ه ا 1397 ا ڄ ډبىين ب يڄ ډ ي س ػ انش ب ار آځب. و ي ة ٽب ى آن ى ه ان ډشن ن اىني م اؿ ٣ جب ډوج سه ان ن ډ ٽ. بىي ه ودنب ډ هي ن ځڄ آٵشبة. ه شي ى يبن ا ب ٥ ي ي ٹ آن ٽ يڈ ب ؼبت للآ ٣ فل ا ال ٣ ننننن ٥ ب ا ب ٥ ل ٢ ؿك للآ ول ٤ جب ٣ پ ٥ فل ب ډ ٦ بڅٮبر سٶ ي ي ٹ آن ٽ يڈ )ى ن ز ؿبح(. ننننن ا الط ب ٣ ٥ ب ا ب ٥ ل ٢ ؿك ب ؼبت اؿ ٣ للآ ول ٤ ډ ٦ بڅٮبر سٶ ي ي ٹ آن ٽ يڈ )ى ن ز ؿبح(. ډهيوي اى ډل ي چيو ډي ايي ډل ي 1391»نٺيي آ اي هچٴاهلل ى ٹ للآ ٣ ډيهفه ا ه ا 1377 كا ب ٢ ك ٤ ىلؿ ب ٢ م اؿ ٣ س ػ انش ب ار آځب. نبډ ډ ٦ چٸ ه ف 1392 ؿكآ ٢ ل ا ك ب ٣ سه ان وف. نپ نبڇ ػٮٶ 1390 ؿكآ ٢ ل ؼ ب ب ٣ للآ سه ان ىان پي ٹ آن ډجنبي سٶب ي ن ي«آ م ب ٢ ډٺبالسي ا ا ڃ. ػي. څيج و څي ډ ځبن و ځ يف و ويچينڂهنبڇ سهن ان ا ڃ اڅييف. ننننن 1396 ؿك فتبك آكاء ظل ٤ بت ر ٤ ؿك ع م للآ ع ٤ ج ډني ع ى وقٿ ډيهبډشبن. The Encyclopedia of Britanica, 1911, Eleventh edition, Volume xix, New York.